شهر خوي

اقليم : سرد
نام قديم : آراتتا – سانگي بوتو
مساحت : ۵۵۴۸
پيش شماره : 0461
شهرستان خوي يكي از شهرستان‌هاي استان آذربايجان غربي است كه با وسعتي بالغ بر ۵۵۴۸ كيلومتر مربع در شمال غربي‌ترين نقطهٔ ايران و آذربايجان و در مرز كشور تركيه واقع شده‌است و مركز اين شهرستان شهر خوي است كه با پهنه اي حدود 30 كيلومتر مربع در شمال استان آذربايجان غربي واقع شده است. خوي در دشتي وسيع و محصور در بين كوههاي سر به فلك كشيده واقع شده و به همين جهت نيز به «خوي چوخورو» مشهور گشته‌است.
اولين شهر استان آذربايجان غربي از نظر وسعت و دومين شهر اين استان از نظر جمعيت است.
جمعيت اين شهرستان طبق سرشماري سال ۱۳۹۰ برابر با ۳۵۴۳۰۹ نفر بوده‌است كه از اين تعداد ۲۲۶۷۶۰ نفر آنان در نقاط شهري و ۱۲۷۵۴۹ نفر آنان در نقاط روستايي بوده‌اند و فاصله آن از تهران ۷۸۰ و از تبريز ۱۶۵ كيلومتر بوده و جاده ترانزيتي ايران- اروپا از ۳۰ كيلومتري آن عبور مي‌كند.

درباره تاريخچه اين شهرستان بايد گفت، هرچند كه يافته‌هاي باستانشناسي پيشينه سكونت انسان در دشت خوي را به ده هزار سال قبل مي‌رسانند، اما آثار مكتوبي كه در آنها نشانه‌هايي از منطقه يافت شود مربوط به سنگ نوشته‌ها و گل نوشته‌هاي سومري، آشوري و اورارتويي است. به گمان بسياري پژوهشگران، منطقه «آراتتا»ي كتيبه‌هاي سومري، همان منطقه‌اي است كه چندقرن بعد در كتيبه‌هاي آشوري با نام «سانگي بوتو» (خوي، مرند و محال گونئي) از آن ياد شده‌است.
وجود آثار درخشان تمدن اورارتويي با قدمتي سه هزار ساله در جاي جاي اين سرزمين نشاني از كهنسالي آن دارد. در دوران اسلامي اين سرزمين هميشه با نام «خوي» شناخته شده و نقشي بسزا در روند حوادث تاريخي داشته‌است. نقش تأثيرگذار در جنگ سرنوشت ساز تركان سلجوقي با امپراتوري روم در ملازگرد، پايگاه مقاومت‌هاي سلطان شيردل جلال الدين خوارزمشاه در مقابل مغولان، ميدان جنگ مشهور چالدران مابين قزلباشان صفوي و امپراتوري عثماني، مركز سوق الجيشي شاهزاده عباس ميرزا در جنگ‌هاي ايران وروس در دورة قاجار از جمله آن‌هاست.
مردم شهرستان خوي به تركي آذربايجاني تكلم مي‌كنند. مسلمان و شيعه مذهبند و اقليتي نيز سني مذهب مي‌باشند.
تقسيمات كشوري اين شهرستان، بنابرآنچه در نتايج آمارگيري سرشماري سال ۱۳۸۵ كل كشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زير است:
بخش‌هاي شهرستان خوي شامل، بخش مركزي، بخش صفائيه (مركز بخش زرآباد)، بخش ايواوغلي (مركز بخش ايواوغلي) و بخش قطور (مركز بخش قطور) مي‌باشد.
شهر خوي، شهر فيرورق، شهر ديزج ديز، شهر ايواوغلي، شهر زرآباد و شهر قطور نيز شهر‌هاي شهرستان خوي را تشكيل مي‌دهند.
بلندترين كوه آن كوه اورين (در زبان تركي به معني بزرگ و با عظمت) با ارتفاعي بيش از ۳۶۵۰ متر چون مادري سپيد قبا شهر را در آغوش كشيده و با رودخانه‌ها و چشمه‌هاي جوشانش آب حيات را در رگ‌هاي او به جريان انداخته‌است و «قوتور»، «آغ‌چاي» و «قودوق‌بوغان» از مهم‌ترين رودخانه‌هاي آن هستند. آب و هواي آن كوهستاني است و هر ساله زمستان‌هايي سخت سرد و برفي، بهاراني عطرناك، تابستان‌هايي ملايم و گاه معطوف به گرمي و پاييزهايي رنگارنگ و هزار رنگ چهره‌اي چهار فصل به منطقه مي‌بخشند.
آداب و رسوم خوي تلفيقي از آيين‌هاي پيش از اسلام و اسلامي است. عاشيق‌ها (و يا همان اوزان‌هاي قديمي) نماد فرهنگ اصيل منطقه، هنوز نيز در زندگي مردم حضوري چشمگير دارند و هرچند كه بسياري آداب و رسوم ملي در اثر زندگي نوين‌شده امروزي به ورطه فراموشي سپرده شده‌اند ولي باز گاه گاهي در گوشه و كنار خصوصا در روستاها ديده مي‌شوند. كوسا، ساياچي، آيين برداشت گندم (تاخيل)، عروسي‌هاي پر دبدبه و مفصل، نامگذاري فرزندان، ختنه پسران (سنت)، طلب باران، روز قوچ رسم ننه تپه، رسم خضر نبي (خيدير نبي) و… نمونه‌هايي از اين آيين‌هاي در حال فراموشي هستند.
درباره جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان خوي نيز بايد گفت، بارش متوسط ساليانه ۴۰۰-۳۰۰ ميلي‌متري و وجود كوهستان‌هاي برف گير در چهار طرف شهر مناظر طبيعي زيبا و بكري را در دل اين منطقه از كشور به وجود آورده‌است. خصوصا اواخر بهار و اوايل تابستان بهترين روزهاي گردش و انتفاع از اين موهبات الهي هستند كه تفرجگاه پئره، جهنم دره خوي، قولو دره‌سي،آليشيق، ييلاق حاجي بيگ (حاجي بيگ يايلاغي)، قره دره، ماميش‌خان، قريس، دامنه‌هاي كوه اورين و دهها چشمه جوشان از دل زمين تنها تعدادي از مكان‌هاي طبيعي و ديدني اين شهرستان هستند.
از جمله آثار تاريخي شهرستان خوي، برج شمس تبريزي ، پل خاتون، بازار سرپوشيده، خانه كبيري‌ها، مساجد قديمي مطلب‌خان، ملاحسن، شاه، حاجي بابا و خان – دوره قاجاري، كليساهاي سورپ سركيس و ماهلازان، امامزاده سيد بهلول و… مي‌باشند كه بخشي از تاريخ ارزشمند اين شهرستان را به تصوير كشيده اند.

اين مطلب را هم ببينيد :  رستوران خوان گستر (سيتي سنتر) اصفهان

از محصولات جالب توجه اين شهرستان عسل و تخمهٔ گل آفتابگردان مي‌باشد كه شهرستان خوي از نظر توليد و كيفيت عسل رتبه نخست را در كشور به خود اختصاص داده‌است. در اين شهرستان ۱۹۳ هزار كندوي مدرن و بومي وجود دارد كه در حدود ۶ هزار تن عسل، معادل ۶۵ درصد عسل توليدي ۱۳۸۷ در استان آذربايجان غربي و ۲۰ درصد عسل توليدي كشور را شامل مي‌شود.
همچنين بسياري از مزارع شهرستان خوي مزرعه گل آفتابگردان است و تخمهٔ گل آفتابگردان شهرستان خوي داراي كيفيت بالايي بوده و اين شهرستان يكي از مهمترين توليد كنندگان تخمهٔ گل آفتابگردان در سراسر كشور به شمار مي‌آيد كه در ضمن طرح فرودگاه اين شهرستان از نماي بالا به شكل گل آفتابگردان طراحي شده‌است.

خوي بعلت همسايگي با دو كشور خارجي در گذشته داراي اهميت نظامي و سياسي بوده است. صرف نظر از وضع ظاهري شهر كه حاكي از تجاري بودن آن است. طبق مدارك موجود خوي از زمان‌هاي قديم اهميت بسياري داشته است. پيش از اسلام ، شعبه اي از بزرگ راه معروف ابريشم كه شرق و غرب را به هم متصل مي‌نموده از خوي عبور مي‌كرده است. درصدر اسلام طبق نوشته اصطخري و نقشه موجود در كتاب المسالك و الممالك ، بزرگراهي كه عربستان را به ماوراي خزر و ارس و اردبيل و مركز آذربايجان وصل مي‌كرده از خوي مي‌گذشته است.

لازم به ذكر است، شهرستان خوي با وجود قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم تنها راه مرزي نزديك به كشور تركيه است. خوي تنها شهريست كه مسافت آن با شهر وان در كشور تركيه از طريق بازارچه رازي حدود يك ساعت است و همچنين فرودگاه خوي در مهر سال ۸۳ به بهره‌برداري رسيده است كه هم اكنون به عنوان يك دروازه مهم توسعه شمال استان بعنوان يكي از زيباترين فرودگاه‌هاي كشور ايفاي نقش مي‌نمايد.