وكالت بلاعزل چيست؟

وكالت عقدي است جايز يعني عقدي كه با مرگ هر يك از طرفين يا استعفاي وكيل يا عزل وكيل توسط موكل و يا با جنون وكيل و يا موكل پايان مي‌يابد، بنابراين وكالت به مفهوم دادن نمايندگي است، چيزي كه در قانون مدني از آن به عنوان نيابت ياد شده و بر پايه اعتماد داده مي‌شود.

وكالت عقدي است، كه شخصيت وكيل، علت عمده عقد است خواه در وكالت در قراردادها يا وكالت در دعاوي. برابر قانون از اين حيث فرقي ميان عقد وكالت بلاعزل و يا عقد وكالت ساده نيست.

موكل هر وقت كه بخواهد مي‌تواند وكيل خود را عزل كند، اما طرفين مي‌توانند، بلاعزل بودن وكيل را در قرارداد شرط كنند، حال در جواب اينكه آيا موكل مي‌تواند خودش عمل وكالت را انجام دهد يا اين كه اين حق فقط منحصر به وكيل است؟

ذكر اين نكته ضروري است، كه بلاعزل بودن  وكيل مانع انجام عمل مورد وكالت توسط موكل نخواهد بود، بنابراين اگر شخصي در ضمن يك عقد لازم مثل عقد بيع به‌عنوان وكيل انتخاب شده باشد و يا به‌ صورت توافقي در وكالتنامه اشاره به وقوع “عقد لازمي” شود و عبارت “ضمن عقد خارج لازم” درج شود، طرف مقابل يعني موكل، حق عزل وكيل را ندارد.

نمونه بارز اين امر وكالت زنان در طلاق است. يعني چنانچه زن وكالت طلاق خود را در ضمن يك قرار‌داد لازم يعني ازدواج و يا يكي از عقود لازم ديگر مثل عقد بيع به دست آورده باشد، شوهرش نمي‌تواند وي را عزل كند. اصطلاحاً به اين نوع از وكالت، وكالت بلا‌عزل گفته مي‌شود.

قانون مدني جمهوري اسلامي ايران وكالت بلاعزل را پذيرفته و بنابراين درباره اصل و مشروعيت آن بحثي نكرده، اما تكنيك قانون مدني با آنچه كه در فرانسه، انگلستان و آمريكا وجود دارد متفاوت است.

در قانون مدني ما ذكر شده كه اين شرط بايستي در ضمن عقد لازمي درج شود. اين عقد لازم چگونه منعقد مي‌شود؟ معمولا زماني كه افراد به دفاتر اسناد رسمي مراجعه مي‌كنند،  قهرا چه در وكالت از باب تضمين و چه در مقام فروش، خريدار يا شخصي كه تضمين به نفع او شده، اين موضوع را درك مي‌كند، كه موكل نبايستي حق عزل داشته باشد. سردفتران اسناد رسمي كه حرفه‌اي هستند اين موضوع را تشخيص مي‌دهند، لذا دفاتر اسناد رسمي از فرم‌هايي استفاده مي‌كنند كه بدين شرح است: موكل ضمن عقد خارج لازم، حق عزل وكيل را از خود سلب كرده و طرفين نيز زير سند وكالت را امضاء كردند، يا اين‌كه فقط موكل امضا مي‌كند، چرا كه اكثر قراردادهاي وكالت بايستي به امضاي موكل برسد، چرا كه وكالت عقد است و عقد نيز، نياز به ايجاب و قبول دارد.