شهر قم

اين شهر در شاهراه مواصلاتي و حمل و نقل ايران واقع شده و از يك سو رابط بين استان‌هاي صنعتي ايران با تهران و از سويي ديگر رابط استان‌ها و شهرهاي جنوبي ايران با استان‌ها و شهرهاي شمالي است. اين اهميت منحصر به حاضر نيست و در گذشته نيز قم به دليل قرار گرفتن در مسير راه ابريشم داراي اهميت ارتباطي بوده است.

طبق سرشماري سال ۱۳۹۰ مركز آمار ايران شهر تعداد ۱،۰۷۴،۰۳۶ نفر جمعيت دارد. با اين جمعيت قم در رتبهٔ هشتمين شهر پرجمعيت ايران قرار مي‌گيرد.رشد جعيت قم ۱،۳ درصد است كه جزء بالاترين نرخ رشد جمعيت در ايران است. بيش‌تر ساكنان شهر مسلمان و شيعهٔ دازده امامي هستند و تعدادي از اقليت‌هاي ديني زرتشتي و مسيحي در شهر ساكن هستند.

به شهر قم لقب‌هاي فراواني نسبت داده مي‌شود اما لقب رسمي و مورد استفاده در رسانه‌ها و همينطور شهرداري قم «پايتخت مذهبي ايران و قطب فرهنگي» است. از قم با عناويني چون: حرم اهل بيت، شهر علم، مركز تجمع اقوام مختلف ايران، ارزان ترين شهر ايران، شهر سوهان، شهر شيريني، شهر غنبيد (Ghonabid) (كلم محلي كه در قم كشت مي‌شود)، آشيانهٔ آل محمد، مدينه المومنين، استراحتگاه مومنين، دارالموحدين و شهر كريمهٔ اهل بيت ياد مي‌كنند.

قم به عنوان پايتخت فرش ابريشمي ايران و جهان،پايتخت كامپيوتري ايران،پايتخت اينترنتي جهان شيعه و پايتخت دوم ادبيات كودك و نوجوان ايران،قطب توليد موتورسيكلت در ايران قطب توليد نرم‌افزارهاي علوم اسلامي، يكي از سه قطب توليد كيف و كفش در ايران،دومين قطب انتشار كتاب پس از تهران و بزرگ‌ترين قطب انتشار كتاب‌هاي ديني در خاورميانه نيز شناخته مي‌شود.

سيد علي خامنه‌اي، رهبر ايران اين شهر را «مادر نظام جمهوري اسلامي» ناميده است. حسن روحاني، رييس جمهور ايران نيز قم را “بزرگ‌ترين مركز نشر آثار و معارف اسلام و شيعه در جهان” خوانده‌است.

اين شهر مدفن فاطمه معصومه دختر موسي بن جعفر، پيشواي هفتم شيعه و به طور سنتي محل اقامت بسياري از روحانيون بلندپايهٔ شيعه بوده و بزرگ‌ترين حوزه علميه‌ي ايران و مركز مديريت حوزه‌هاي علميه‌ي ايران در اين شهر قرار دارد. دبيرخانهٔ مجلس خبرگان رهبري ايران نيز در اين شهر واقع‌است.اهميت زيارتي اين شهر در درجهٔ نخست مربوط به مرقد فاطمه معصومه بوده و سپس به دليل وجود مزارهاي متعدد علويان و نوادگان امامان و همينطور مسجد جمكران است. اين شهر پس از مشهد دومين شهر زيارتي ايران است. جداشدن عتبات عاليات از ايران و پيوستن آن به امپراتوري عثماني از يك سو و دور بودن مشهد از نواحي مركزي ايران باعث شده كه قم از دوره صفويه به بعد پذيراي زائران بيش تري باشد.

قيام‌ها و شورش‌هاي پياپي مردم قم باعث شده تا اين شهر در طول تاريخ بارها توسط حاكمان و فرمانروايان ويران شده و از نو آباد شود.

نام
قم در ابتدا محل سكونت اقوامي از زرتشتيان بوده كه ممجان (MEMJAN) ناميده مي‌شده‌است.

در كتاب تاريخ قم، تأليف «حسن بن محمد بن حسن قمي» در بيان علت نام‌گذاري شهر چنين آمده است:

«شهر قم را، بدين علت قم ناميدند كه محل جمع شدن آب‌ها و آب انار بوده است و آب در آن جا جمع مي شده و آن را هيچ منفذ و رهگذري نبوده، در اطراف آن جا علف و گياهان و نباتات فراوان مي روييده است و در عرب، جمع شدن آب را قم گويند؛ كه بعضي آن را با قمقمه (معرب كمكم) هم‌معني دانسته‌اند و گلاب پاش را نيز نوعي از قمقمه وصف كرده‌اند و جمع آن را قماقم ناميده‌اند؛ با اين تفاوت كه وقتي در آن نواحي علف زار و سبزه زار زياد مي‌شد، چوپانان براي چرانيدن گوسفندان خود، برگرد علف زارها خيمه مي‌زدند و خانه‌هايي را بنا مي‌كردند و خانه‌هاي ايشان را در فارسي، كومه ناميدند و به مرور زمان كومه تبديل به كم شد؛ پس آن را معرب گردانيده و قم ناميدند. ريشه نام اين شهر به «كومه» به معناي اتاقك‌هاي كلبه‌مانندي كه چوپانان براي استراحت مي‌ساختند، باز مي‌گردد. با الهام از واژه «كومه» اين شهر به نام «كم» (KOM) خوانده شد».

قُم تلفظي از نام كم‌است كه اعراب آن را به صورت امروزي درآوردند.

موقعيت جغرافيايي

قم در مركز ايران جاي داشته و مركز استان قم است.