منطقه حفاظت شده مارز

به واسطه قرار گيري يكي از بزرگترين دالانهاي مهاجرتي هوبره ها در فصول پاييز و زمستان در منطقه مذكور و از سوي ديگر افزايش ميزان تخلفات مربوط به زنده گيري هوبره توسط افراد سودجو و بخصوص قوش بازان غير مجاز همواره منطقه توسط واحد گشت و كنترل اداره حفاظت محيط زيست كهنوج و واحد گشت سيار اداره كل مورد بررسي قرار مي گيرد. مضافاً در منطقه به دليل حضور همياران محيط زيست در چند سال اخير خطر شكار غير مجاز به حداقل خود رسيده است.

موقعيت جغرافيايي( عوارض و منابع فيزيكي، آدرس موقعيت جغرافيايي نسبت به شهر – روستا)
اين منطقه از N2705 تا N2723 عرض شمالي و E5755 تا E5824 طول شرقي از نصف النهارگرينويچ قرار گرفته است. اين منطقه در430 كيلومتر ي جنوب مركز استان و در 20 كيلومتري شرق شهرستان قلعه گنج واقع شده است.

وسعت منطقه
193456 هكتار

دامنه تغييرات ارتفاع از سطح دريا
حداكثر ارتفاع1440 متر بين كوه كم سفيد و توريگان و حداقل ارتفاع 400 متر در حوالي چاه ميرزا و چاه تمگران مي باشد.

نوع اقليم
آب و هواي اين منطقه تحت تاثير عوامل طبيعي و محيطي ثابت و همچنين عوامل جوي و تغييرات فصلي مي باشد به دليل قرار گرفتن اين منطقه در محدوده پر فشار حاره اي دماي منطقه اكثراً نسبت به محدوده پر فشار دچار تغيير شده به نحوي كه در تابستان، محدوده پر فشار در ايجاد فرونشيني در منطقه اثر گذاشته و از ايجاد و نفوذ ابر و توده هاي هوايي مرطوب تا حدي به اين منطقه جلوگيري مي كند. در فصل زمستان قلمرو پر فشار جنب حاره اي خليج فارس و درياي عمان شرايط لازم را جهت نفوذ توده هاي مرطوب غربي مهيا مي كند، بنابراين تمايل تابش خورشيد و نفوذ توده هاي هوايي مرطوب سبب نزول درجه حرارت در منطقه مي گردد.

بر اساس نقشه پهنه بندي اقليمي استان كرمان، محدوده هاي دشتي اقليم بري شديد، خيلي خشك و گرم تا معتدل بوده و در بخش هاي كوهستاني اقليم بري، خشك، گرم تا خنك حاكم مي باشد. از برسي وضعيت ر‍يم حرارتي اين منطقه چنين مشخص مي باشد كه درجه حرارت هوا در گرمترين روزهاي سال( تيرماه) به بيش از 47 درجه سانتي گراد و حتي در بعضي نقاط اين محدوده به 50 درجه سانتي گراد مي رسد، از طرفي ماههاي دي و بهمن يعني سردترين روزهاي سال درجه هوا به كمتر از 4 درجه مي رسد. شايان ذكر است ميانگين درجه حرارت منطقه نيز از 12 تا 40 درجه سانتي گراد در نوسان است. همچنين حداكثر بارندگي ماهانه در منطقه در ماههاي دي و بهمن بوده كه 97.9 ميلي متر و حداقل آن در مهر ماه مي باشد كه ميزان آن 4/0 ميلي متر مي باشد. لازم به توضيح است منشاء اصلي ريزشهاي جوي منطقه جريانهاي مرطوبي است كه همراه مراكز كم فشار از اوايل آبان تا اواخر ارديبهشت وارد منطقه مي شود و به ر‍يم مديترانه اي موسوم است بر خلاف اكثر نقاط فلات داخلي كشور كه مشخصات تيپ ر‍يم بارش مديترانه اي است به لحاظ منشاء جريانهاي مونسون، فصل تابستان نيز داراي بارندگي است كه هر چند گاه يكبار منطقه را تحت تاثير قرار مي دهد، اما مقدار باران حاصل از اين جريان زياد نمي باشد. بيشترين مقدار بارندگي در فصل تابستان بوده كه ميزان آن 6/83 ميلي متر مي باشد و كمترين بارندگي نيز در همين فصل بوده كه ميزان ان 17 ميلي متر مي باشد. جهت باد غالب منطقه جنوب غرب و در درجات بعدي باد غربي مي باشد.

تشريح وضعيت طبيعي( شرح اجمالي سيماي منطقه)
منطقه پيشنهادي مارز در حوزه آبريز جازموريان واقع شده است. در اين حوزه در پايين دست آن دشت معرف جاموريان وجود دارد كه در سالهاي پر آبي در كنار تالابهاي هامون در استان سيستان و بلوچستان جزو تالابهاي بسيار با اهميت براي پرندگان مهاجر آبي مي باشد. بخش هاي كوهستاني آن نيز در محدوده رشته كوههاي بشاگرد- جبال بارز واقع بوده كه به واسطه توپوگرافي و حاكم شدن شرايط اقليمي وي‍‍ژ‍ه، منجر به ظهور انواع زيستگاهها و در نتيجه استقرار فلور و فون در خاصي شده است. در ارتباط با زمين شناسي منطقه قابل ذكر است كه 50 درصد رسوبات در ارتباط با دوره ترشيري تا پالئوژن مي باشدكه شامل زير دوره ائوسن – اليگوسن فوقاني و حاوي زون مكران، پيروكلاستيك ها، لاوا و فلش هاي رنگي مي باشد. 35 درصد دوره پليوستوسن- هلوسن را شامل شده كه اغلب شامل بادبزني هاي آبرفتي و سنگ آهك مي باشد. 15 درصد مربوط به دوره ژوراسيك فوقاني بوده كه پيلولاوا، دايكهاي بازالتي، آندزيت هاي حفره دار و سيلت ها را شامل مي شود. جهت منطقه در بخش هاي شمالي- شمال شرق تا شمال غرب بوده و در بخش هاي جنوبي و كوهستاني جهت جنوب شرق تا جنوب غرب مي باشد. شيب زمين بيش از 80 درصد منطقه بين 0 تا 14 درصد بوده و 20 درصد باقي مانده بين 14 تا 38 درصد مي باشد.

منابع بيولوژيكي( پوشش گياهي – حيات وحش):
الف) تيپ گياهي:
بر اساس مطالعات صورت پذيرفته در حوزه بشاگرد پوشش گياهي چيره در منطقه پيشنهادي كه در زير مجموعه حوزه مذكور قرار دارد تقريباً به طور كامل متعلق به منطقه رويش نوبو- سندين بوده و شامل رويش هاي خشكي پسند درخچه اي همراه با گياهان يكساله كوتاه عمر و فصلي است و گياهان علفي دايمي به صورت محدود و كم و غالباً در ارتفاعات و يا حاشيه رودخانه هاي دايمي ديده مي شوند. در بستر رودخانه ها و دره هاي باز بيشه هاي از درختان و درختچه هاي مختلف نواحي گرمسيري تشگيل شده است كه گاه به صورت كم و بيش خالص يا به صورت مخلوط روئيده اند. اين توده ها شامل داز، كنار، كهور، گز، شيشم، خرزهره، سريم، استبرق و گاهي زيتون وحشي است. گونه اخير همراه با انجير كوهي، كسور، بادام كوهي و ناترك غالباً در دره هاي سنگلاخي شيب دار و كوهستاني مي رويند.

ب) درصد پوشش گياهي:
50 درصد اراضي مرتعي با تراكم تاج پوشش گياهان يك ساله و چند ساله بين 25 تا 50 درصد، 45 درصد اراضي با تراكم تاج پوشش گياهان مرتعي و بيرون زدگي سنگي، 5 درصد بستر رودخانه هاي فصلي.
گونه هاي گياهي منطقه:
از جمله گونه ها مي توان به كنار (Ziziphus nummularia)، كهور(Prozopis cineraria)، خرزهره(Nerium indicum)، انجير وحشي(Ficus johannis)، داز(Nannorhps ritchiana)، زيتون وحشي(Olea aucheri) ، گز روغن يا گز رخ (Moringa arborea)اشاره داشت.

گونه هاي جانوري منطقه
بر اساس پ‍ژوهش هاي فراوان صورت پذيرفته به كمك ردياب هاي ماهواره اي، دشت هاي شمالي منطقه پيشنهادي مارز بعنوان بخش بسيار مهمي از دالان هاي پروازي هوبره محسوب مي شود. شرايط توپوگرافي و اقليمي منطقه علاوه بر حضور انواع گياهان خاص همچون كنار، كهور، خرزهره، خرما، داز ، باعث زيست جانوراني همچون خرس سياه، خدنگ كوچك، سبزقباي هندي و … شده است.

اين مطلب را هم ببينيد :  پل تاريخي بريم ( پرين )

تعداد و نوع منابع آبي
در منطقه پيشنهادي مارز رودخانه هاي دائمي و فصلي همچون گشميران، گوانيسكن، پتورون، آورتين( سم سيلي)، بنگروشه كمان، گوجك، گريشك وجود داشته و در بخش هاي كوهستاني چشمه ها ي متعددي وجود دارد كه فهرست برخي از آنها در جدول شماره 3 ارائه شده است. ضمناً به واسطه شرايط توپوگرافي و اقليمي منطقه در تابستانها شاهد بارش رگبارهاي پراكنده بوده كه در تامين آب رودخانه ها ذكر شده نقش بسيار موثري را دارد. چشمه آب گرم مامانك نيز از چشمه هاي معروف منطقه محسوب مي گردد.

وجود آثار و ابنيه تاريخي- مذهبي-فرهنگي
تپه كلات مالك در حوالي چاه داد خدا يكي از جاذبه هاي حوالي منطقه محسوب مي گردد. وجود زيارتگاه حضرت ابوالفضل (ع) در حوالي دهستان مارز كه داراي ساختماني با سقف گنبدي شكل مي باشد. همچنين زيارتگاه هاي پيرپشتان و تي گو كن در حوالي روستاي بنگرون. وجود سنگ نوشته ها و نقاشي هاي قبل از اسلام در حوالي تخت شاهو، بند گرگي و قبرستانهاي پراكنده متعلق به قبل از اسلام در سطح منطقه ، وجود سكونت گاهها، قلعه ها، كانال هاي ساخته شده از سارج و همچنين تونل هاي فراوان حد فاصل قلعه ها و رودخانه هاي منطقه، وجود آثار مربوط به كشاورزي در قبل اسلام در حوالي روستاي سم سيلي، اكتشاف آثار باستاني متعدد به چند صد قرن گذشته از ديگر پتانسيل هاي منطقه پيشنهادي مارز مي باشد.

وجود آثار و پديده هاي طبيعي( آبشار-غار و …)
الف) چشم اندازهاي منحصر به فرد:
آبگرم مامانك در مختصات 2987747 602253R 40 كه در مجاورت جاده آسفالته كشميران – چاه لك، ساخت مجموعه هاي مسكوني به شكل هاي دوار( توپ) و بيضوي( لحر) با شاخه هاي خرما و برگ داز، چشم اندازهاي منحصر به فرد حاصل شده از ميوه داز در فصل تابستان از جمله جاذبه هاي گردشگري منطقه محسوب مي گردد.

وضعيت جوامع محلي
الف) جمعيت مناطق مسكوني داخل:
با توجه به وجود جوامع محلي نيمه متراكم در بخش شمالي منطقه پيشنهادي مارز جهت تعيين محدوده از جاده آسفالته قلعه گنج – رمشك سه كيلومتر به سمت داخل آمده كه خوشبختانه كليه ابادي هاي بيش از 20 خانوار همچون سليمانيه در در حاشيه قرار گرفته و از طرفي سعي گرديد اكثر باغات كشاورزي نيز به خارج از مرز مورد نظر منتقل گرديد. در داخل محدوده نيز آبادي هاي نيمه دائم و كمتر از 20 خانورا به شرح جدول شماره 4 به ثبت رسيده است.

ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
عمدتاً مردم منطقه از طرق زراعت( غلات، حبوبات، نباتات صنعتي و سبزيجات غده اي)، باغداري( خرما، مركبات، دامداري، كارگري و صنايع دستي( حصير بافي) امرار معاش مي كنند.

ج) ميزان درآمد ساليانه افراد محلي:

د) وضعيت وابستگي جوامع محلي به منابع موجود در منطقه:
آبادي هاي داخل منطقه كه عمدتاً از تعداد خانور كمي هم برخوردار مي باشند در ساخت صنايع دستي خود صد درصد وابسته به گياه داز مي باشند. همچنين در ساخت منازل مسكوني خود نيز وابستگي كامل به درخت خرما دارند. چراي احشام از گياهان علوفه اي منطقه توسط آبادي هاي حاشيه منطقه( لازم به ذكر است تعداد دام هاي اهلي متعلق به آبادي هاي داخل منطقه از 500 راس تجاوز نمي كند.

ه) وضعيت آگاهي جوامع محلي از مسايل زيست محيطي:
با توجه به حضور چندين هميار محيط زيست در سطح منطقه و همچنين حساسيت هاي به وجود آمده در خصوص شكار غير مجاز پرندگان ( بخصوص هوبره) و ساير جانوران مردم از آگاهي نسبي به مسائل محيط زيست و حفاظت از گياهان وجانوران برخوردار مي باشند.

عوامل آسيب پذيري منطقه
حضور 5000 دام در نواحي پيراموني منطقه. البته ذكر اين نكته ضروريست كه دامداران در سالهاي خشك و بي آبي به نواحي كوهستاني هجوم مي آورند كه علاوه بر تخريب شديد پوشش گياهي منحصر به فرد منطقه در افزايش سرعت فرسايش خاك نيز بسيار اثر گذار مي باشند. حضوص غير قانوني قوشبازان خارجي، زنده گيري چهارپايان بخصوص جبير در سنين پايين جهت نگهداري در باغات و يا فروش آن يكي از تهديدات جدي حيات وحش منطقه محسوب مي گردد.

كمبودها و نيازها
الف) تعداد آبشخور مورد نياز( با تعيين محل بر روي نقشه):
به واسطه وجود رودخانه هاي دائمي، چشمه هاي متعدد و شرايط اقليمي منطقه در نواحي كوهستاني به هيچ وجه كمبود آب براي حيات وحش ديده نمي شود. شايان ذكر است احداث سه آبشخور در نواحي دشتي مي تواند گام مهمي جهت جلوگيري جابجايي روزانه حيات وحش به سمت آبادي هاي مجاور منطقه گردد( مكان يابي آن نياز به بررسي هاي كارشناسي دقيق تر دارد).

ب) تعداد پاسگاههاي مورد نياز( با تعيين محل بر روي نقشه):
چاه دادخدا در مختصات 3019613-623049 R 40
جتو در مختصات 3001793-604111 R 40
چاه المهدين در مختصات 2990685-644071 R 40

ج) تعداد وسايل نقليه مورد نياز:
ماشين كمك دار يك دستگاه
موتور سيكلت سه دستگاه

د) تعداد نيروي اجرايي مورد نياز:
6 نفر

ه) ساير نيازها:
بيسيم، اسلحه و ساير تجهيزات رفاهي به تعداد پاسگاههاي پيشنهادي

ساير قابليت هاي منطقه
وجود چشم اندازهاي منحصر بفرد در طول رودخانه هاي دائمي منطقه، خروج بخارات آتشفشاني در برخي از قله هاي منطقه، قرار گيري در مسير مهاجرت خرس سياه از غرب به ارتفاعات شهرستان نيك شهر و از شرق به ادامه رشته كوه جبال بارز تا حوزه شهرستان جيرفت، كمك در حفظ و معرفي روش هاي سنتي زندگي و امرار معاش همچون حصير بافي، كليه صنايع دستي ساخته شده از گياه داز و وجود منازل مسكوني بسيار زيبا ساخته شده از شاخه هاي خرما و برگ داز، وجود آب و هواي مديترانه اي كه مي تواند در جذب توريسم بسيار موثر باشد.

حد و حدود پيشنهادي
شمالاً در امتداد جاده چاه لك به سولان( با حذف كليه آبادي ها و اراضي كشاورزي مجاور جاده) كه از آبادي ها و اراضي كشاورزي چاه لك، چاه زنگي، چاه عيد، چاه زهيد، عباس آباد، تمگران، چاه ميرزا، چاه رضا، مراد آباد، جهاد آباد، چاه دادخدا، كلات مالك، ريگ آباد، سليمانيه تا حوالي سولان.
شرقاً در حوالي آبادي سولان شروع و از روي جاده خاكي به آبادي سم سيلي و سپس در امتداد رودخانه فصلي پتورون تا آبادي قدمگاه پيركيميدي.
جنوباً از رودخانه فصلي پتورون شروع و با گذشتن از حاشيه كوههاي ناخدا و سياه به آبادي دهندران مي رسد و سپس در امتداد رودخانه فصلي آورتين، از آبادي هاي آورتين و چاه كر عبور مي نمايد. در ادامه مسير از حاشيه كوههاي آورتين، بن كوه، تي گهكن عبور و به چشمه آبگرم مامانك بر روي جاده آسفالته كشميران – چاه لك ختم مي گردد.
غرباً در امتداد جاده آسفالته كشميران چاه لك، طي عبور از آبادي هاي گزهك و چاه لك