مسافرتي و گردشگري

منطقه حفاظت شده مغان در جنوب غرب بخش اصلاندوز از توابع شهرستان پارس آباد و غرب بخش قشلاق دشت از توابع شهرستان بيله سوار، در شمال استان اردبيل و در موقعيت جغرافيايي E4723 N3921 واقع گرديده است.

دشت مغان تا اوايل دوران سوم زمين شناسي بصورت كلي سنكلينال (درياي كم عمق) در زير آب بوده است و از نيمه دوم دوران سوم به بعد در اثر كاهش تدريجي آب جلگه وسيع بين رود كر و ارس بوجود آمده كه پايين ترين ارتفاع آن از سطح دريا ۴۰ متر در شهرستان پارس آباد و بلندترين نقطه آن با ارتفاع ۱۳۰۰ متر، ارتفاعات خروسلو مي باشد. منطقه مغان بيشتر به يك جلگه استپي شباهت دارد و اكثر سطوح اين شهرستان ارتفاعي كمتر از ۳۰۰ متر داشته و تنها بخش ناچيزي به ميزان ۱۹% از آن بصورت تپه و يا كوه كم ارتفاع مي باشد.

اين منطقه در راستاي طرح احياي آهو در دشت مغان طي مصوبه183424/45540مورخ16/8/89 هيات محترم وزيران و بر اساس روزنامه رسمي شماره 26178/90 مورخ 28/6/90 و مصوبه شماره 350 شورايعالي حفاظت زيست به ثبت رسيده است

موقعيت عمومي منطقه
در جنوب غرب بخش اصلاندوز از توابع شهرستان پارس آباد و غرب بخش قشلاق دشت از توابع شهرستان بيله سوار، در شمال استان اردبيل واقع گرديده است

وسعت منطقه
35000 هكتار

ويژگي و سيماي عمومي منطقه( شامل وضعيت توپوگرافي , چشم انداز, پو شش گياهي وگونه هاي شاخص گياهي , وضعيت عمومي حيات وحش و گونه هاي شاخص و كريدورها )
دشت مغان تا اوايل دوران سوم زمين شناسي بصورت كلي سنكلينال (درياي كم عمق) در زير آب بوده است و از نيمه دوم دوران سوم به بعد در اثر كاهش تدريجي آب جلگه وسيع بين رود كر و ارس بوجود آمده كه پايين ترين ارتفاع آن از سطح دريا 40 متر در شهرستان پارس آباد و بلندترين نقطه آن با ارتفاع 1300 متر ارتفاعات خروسلو مي باشد.منطقه مغان به يك جلگه استپي بيشتر شباهت دارد و اكثر سطوح اين شهرستان ارتفاعي كمتر از 300 متر داشته و تنها بخش ناجيزي به ميزان 19% از آن بصورت تپه و يا كوه كم ارتفاع مي باشد.
گونه هاي جانوري شناسايي شده در زيستگاه مورد مطالعه عيارتند از گرگ، روباه، شغال، خرگوش و گراز وحشي و پرندگاني از قبيل عقاب، دليجه، قرقي، مينا و پري شاهرخ و پرندگاه آبزي و كنار آبزي و تعداد زيادي از گونه گنجشك سانان مي باشد. گونه شاخص دشت مغان آهوي ايرني بوده كه در ساليان گذشته بر اثر شكار بي رويه منقرض شده و هدف طرح احياي اين گونه در دشت مغان با انتقال از مناطق همجوار از جمله دشت سهرين زنجان مي باشد.
از گياهان بومي و مشخص و غالب دشت مغان سه گونه از جنس درمنه و خانواده مركبان با نام محلي يوشان مي باشد اين گياه سطح زيادي از مراتع دشت را مي پوشاند شامل:
Artemisia herbaaiba
Artemisia vuigar
A rtemisia scoparia

 

جاذبه هاي اكوتوريستي
– وجود قشلاقات عشاير شاهسون در منطقه
– امكان بازديد از سايت تكثير نيمه طبيعي آهو در منطقه
– پرنده نگري براي علاقمندان طبيعي به خصوص در ايام فصل پاييز و زمستان

وضعيت عمومي اقتصادي اجتماعي
در داخل محدوده 23 آبادي وجود دارد كه دو روستا با تعداد به ترتيب 60 و 72 خانوار با جمعيتي بالغ 244 و 429 نفر بوده و و تعداد 8 آبادي داراي 20 تا 50 خانوار بوده و 13 آبادي كمتر از 20 خانوار مي باشد تراكم نفر در سطح 10 نفر در كيلومترمربع مي باشد و شغل اهالي اين آباديها صرفاً دامدار است. جاده دسترسي آباديهاي فوق الذكر بصورت خاكي و يا شوسه اي بوده و از طريق جاده آسفالته فرعي در قسمت شمال محدوده مذكور به جاده اصلي اردبيل – پارس آباد و پارس آباد – جعفرآباد متصل مي گردند.

تعارضات مهم منطقه
– چراي دام عشاير بيش از حد و ظرفيت مراتع
– تبديل اراضي مرتعي به كشاورزي توسط افراد سود جو

تجهيزات و امكانات
در حال حاضر سايت تكثير با امكانات يك كانكس به عنوان پاسگاه محيط باني در منطقه ايجاد گرديده است.
10-ساير ملاحظات
-احداث پاسگاههاي محيط باني
-ايجاد چارت و جذب نيروي محيط بان
– ايجاد امكانات و تجهيزات حفاضتي در منطقه

به واسطه قرار گيري يكي از بزرگترين دالانهاي مهاجرتي هوبره ها در فصول پاييز و زمستان در منطقه مذكور و از سوي ديگر افزايش ميزان تخلفات مربوط به زنده گيري هوبره توسط افراد سودجو و بخصوص قوش بازان غير مجاز همواره منطقه توسط واحد گشت و كنترل اداره حفاظت محيط زيست كهنوج و واحد گشت سيار اداره كل مورد بررسي قرار مي گيرد. مضافاً در منطقه به دليل حضور همياران محيط زيست در چند سال اخير خطر شكار غير مجاز به حداقل خود رسيده است.

موقعيت جغرافيايي( عوارض و منابع فيزيكي، آدرس موقعيت جغرافيايي نسبت به شهر – روستا)
اين منطقه از N2705 تا N2723 عرض شمالي و E5755 تا E5824 طول شرقي از نصف النهارگرينويچ قرار گرفته است. اين منطقه در430 كيلومتر ي جنوب مركز استان و در 20 كيلومتري شرق شهرستان قلعه گنج واقع شده است.

وسعت منطقه
193456 هكتار

دامنه تغييرات ارتفاع از سطح دريا
حداكثر ارتفاع1440 متر بين كوه كم سفيد و توريگان و حداقل ارتفاع 400 متر در حوالي چاه ميرزا و چاه تمگران مي باشد.

نوع اقليم
آب و هواي اين منطقه تحت تاثير عوامل طبيعي و محيطي ثابت و همچنين عوامل جوي و تغييرات فصلي مي باشد به دليل قرار گرفتن اين منطقه در محدوده پر فشار حاره اي دماي منطقه اكثراً نسبت به محدوده پر فشار دچار تغيير شده به نحوي كه در تابستان، محدوده پر فشار در ايجاد فرونشيني در منطقه اثر گذاشته و از ايجاد و نفوذ ابر و توده هاي هوايي مرطوب تا حدي به اين منطقه جلوگيري مي كند. در فصل زمستان قلمرو پر فشار جنب حاره اي خليج فارس و درياي عمان شرايط لازم را جهت نفوذ توده هاي مرطوب غربي مهيا مي كند، بنابراين تمايل تابش خورشيد و نفوذ توده هاي هوايي مرطوب سبب نزول درجه حرارت در منطقه مي گردد.

بر اساس نقشه پهنه بندي اقليمي استان كرمان، محدوده هاي دشتي اقليم بري شديد، خيلي خشك و گرم تا معتدل بوده و در بخش هاي كوهستاني اقليم بري، خشك، گرم تا خنك حاكم مي باشد. از برسي وضعيت ر‍يم حرارتي اين منطقه چنين مشخص مي باشد كه درجه حرارت هوا در گرمترين روزهاي سال( تيرماه) به بيش از 47 درجه سانتي گراد و حتي در بعضي نقاط اين محدوده به 50 درجه سانتي گراد مي رسد، از طرفي ماههاي دي و بهمن يعني سردترين روزهاي سال درجه هوا به كمتر از 4 درجه مي رسد. شايان ذكر است ميانگين درجه حرارت منطقه نيز از 12 تا 40 درجه سانتي گراد در نوسان است. همچنين حداكثر بارندگي ماهانه در منطقه در ماههاي دي و بهمن بوده كه 97.9 ميلي متر و حداقل آن در مهر ماه مي باشد كه ميزان آن 4/0 ميلي متر مي باشد. لازم به توضيح است منشاء اصلي ريزشهاي جوي منطقه جريانهاي مرطوبي است كه همراه مراكز كم فشار از اوايل آبان تا اواخر ارديبهشت وارد منطقه مي شود و به ر‍يم مديترانه اي موسوم است بر خلاف اكثر نقاط فلات داخلي كشور كه مشخصات تيپ ر‍يم بارش مديترانه اي است به لحاظ منشاء جريانهاي مونسون، فصل تابستان نيز داراي بارندگي است كه هر چند گاه يكبار منطقه را تحت تاثير قرار مي دهد، اما مقدار باران حاصل از اين جريان زياد نمي باشد. بيشترين مقدار بارندگي در فصل تابستان بوده كه ميزان آن 6/83 ميلي متر مي باشد و كمترين بارندگي نيز در همين فصل بوده كه ميزان ان 17 ميلي متر مي باشد. جهت باد غالب منطقه جنوب غرب و در درجات بعدي باد غربي مي باشد.

تشريح وضعيت طبيعي( شرح اجمالي سيماي منطقه)
منطقه پيشنهادي مارز در حوزه آبريز جازموريان واقع شده است. در اين حوزه در پايين دست آن دشت معرف جاموريان وجود دارد كه در سالهاي پر آبي در كنار تالابهاي هامون در استان سيستان و بلوچستان جزو تالابهاي بسيار با اهميت براي پرندگان مهاجر آبي مي باشد. بخش هاي كوهستاني آن نيز در محدوده رشته كوههاي بشاگرد- جبال بارز واقع بوده كه به واسطه توپوگرافي و حاكم شدن شرايط اقليمي وي‍‍ژ‍ه، منجر به ظهور انواع زيستگاهها و در نتيجه استقرار فلور و فون در خاصي شده است. در ارتباط با زمين شناسي منطقه قابل ذكر است كه 50 درصد رسوبات در ارتباط با دوره ترشيري تا پالئوژن مي باشدكه شامل زير دوره ائوسن – اليگوسن فوقاني و حاوي زون مكران، پيروكلاستيك ها، لاوا و فلش هاي رنگي مي باشد. 35 درصد دوره پليوستوسن- هلوسن را شامل شده كه اغلب شامل بادبزني هاي آبرفتي و سنگ آهك مي باشد. 15 درصد مربوط به دوره ژوراسيك فوقاني بوده كه پيلولاوا، دايكهاي بازالتي، آندزيت هاي حفره دار و سيلت ها را شامل مي شود. جهت منطقه در بخش هاي شمالي- شمال شرق تا شمال غرب بوده و در بخش هاي جنوبي و كوهستاني جهت جنوب شرق تا جنوب غرب مي باشد. شيب زمين بيش از 80 درصد منطقه بين 0 تا 14 درصد بوده و 20 درصد باقي مانده بين 14 تا 38 درصد مي باشد.

منابع بيولوژيكي( پوشش گياهي – حيات وحش):
الف) تيپ گياهي:
بر اساس مطالعات صورت پذيرفته در حوزه بشاگرد پوشش گياهي چيره در منطقه پيشنهادي كه در زير مجموعه حوزه مذكور قرار دارد تقريباً به طور كامل متعلق به منطقه رويش نوبو- سندين بوده و شامل رويش هاي خشكي پسند درخچه اي همراه با گياهان يكساله كوتاه عمر و فصلي است و گياهان علفي دايمي به صورت محدود و كم و غالباً در ارتفاعات و يا حاشيه رودخانه هاي دايمي ديده مي شوند. در بستر رودخانه ها و دره هاي باز بيشه هاي از درختان و درختچه هاي مختلف نواحي گرمسيري تشگيل شده است كه گاه به صورت كم و بيش خالص يا به صورت مخلوط روئيده اند. اين توده ها شامل داز، كنار، كهور، گز، شيشم، خرزهره، سريم، استبرق و گاهي زيتون وحشي است. گونه اخير همراه با انجير كوهي، كسور، بادام كوهي و ناترك غالباً در دره هاي سنگلاخي شيب دار و كوهستاني مي رويند.

ب) درصد پوشش گياهي:
50 درصد اراضي مرتعي با تراكم تاج پوشش گياهان يك ساله و چند ساله بين 25 تا 50 درصد، 45 درصد اراضي با تراكم تاج پوشش گياهان مرتعي و بيرون زدگي سنگي، 5 درصد بستر رودخانه هاي فصلي.
گونه هاي گياهي منطقه:
از جمله گونه ها مي توان به كنار (Ziziphus nummularia)، كهور(Prozopis cineraria)، خرزهره(Nerium indicum)، انجير وحشي(Ficus johannis)، داز(Nannorhps ritchiana)، زيتون وحشي(Olea aucheri) ، گز روغن يا گز رخ (Moringa arborea)اشاره داشت.

گونه هاي جانوري منطقه
بر اساس پ‍ژوهش هاي فراوان صورت پذيرفته به كمك ردياب هاي ماهواره اي، دشت هاي شمالي منطقه پيشنهادي مارز بعنوان بخش بسيار مهمي از دالان هاي پروازي هوبره محسوب مي شود. شرايط توپوگرافي و اقليمي منطقه علاوه بر حضور انواع گياهان خاص همچون كنار، كهور، خرزهره، خرما، داز ، باعث زيست جانوراني همچون خرس سياه، خدنگ كوچك، سبزقباي هندي و … شده است.

اين مطلب را هم ببينيد :  پل تاريخي بريم ( پرين )

تعداد و نوع منابع آبي
در منطقه پيشنهادي مارز رودخانه هاي دائمي و فصلي همچون گشميران، گوانيسكن، پتورون، آورتين( سم سيلي)، بنگروشه كمان، گوجك، گريشك وجود داشته و در بخش هاي كوهستاني چشمه ها ي متعددي وجود دارد كه فهرست برخي از آنها در جدول شماره 3 ارائه شده است. ضمناً به واسطه شرايط توپوگرافي و اقليمي منطقه در تابستانها شاهد بارش رگبارهاي پراكنده بوده كه در تامين آب رودخانه ها ذكر شده نقش بسيار موثري را دارد. چشمه آب گرم مامانك نيز از چشمه هاي معروف منطقه محسوب مي گردد.

وجود آثار و ابنيه تاريخي- مذهبي-فرهنگي
تپه كلات مالك در حوالي چاه داد خدا يكي از جاذبه هاي حوالي منطقه محسوب مي گردد. وجود زيارتگاه حضرت ابوالفضل (ع) در حوالي دهستان مارز كه داراي ساختماني با سقف گنبدي شكل مي باشد. همچنين زيارتگاه هاي پيرپشتان و تي گو كن در حوالي روستاي بنگرون. وجود سنگ نوشته ها و نقاشي هاي قبل از اسلام در حوالي تخت شاهو، بند گرگي و قبرستانهاي پراكنده متعلق به قبل از اسلام در سطح منطقه ، وجود سكونت گاهها، قلعه ها، كانال هاي ساخته شده از سارج و همچنين تونل هاي فراوان حد فاصل قلعه ها و رودخانه هاي منطقه، وجود آثار مربوط به كشاورزي در قبل اسلام در حوالي روستاي سم سيلي، اكتشاف آثار باستاني متعدد به چند صد قرن گذشته از ديگر پتانسيل هاي منطقه پيشنهادي مارز مي باشد.

وجود آثار و پديده هاي طبيعي( آبشار-غار و …)
الف) چشم اندازهاي منحصر به فرد:
آبگرم مامانك در مختصات 2987747 602253R 40 كه در مجاورت جاده آسفالته كشميران – چاه لك، ساخت مجموعه هاي مسكوني به شكل هاي دوار( توپ) و بيضوي( لحر) با شاخه هاي خرما و برگ داز، چشم اندازهاي منحصر به فرد حاصل شده از ميوه داز در فصل تابستان از جمله جاذبه هاي گردشگري منطقه محسوب مي گردد.

وضعيت جوامع محلي
الف) جمعيت مناطق مسكوني داخل:
با توجه به وجود جوامع محلي نيمه متراكم در بخش شمالي منطقه پيشنهادي مارز جهت تعيين محدوده از جاده آسفالته قلعه گنج – رمشك سه كيلومتر به سمت داخل آمده كه خوشبختانه كليه ابادي هاي بيش از 20 خانوار همچون سليمانيه در در حاشيه قرار گرفته و از طرفي سعي گرديد اكثر باغات كشاورزي نيز به خارج از مرز مورد نظر منتقل گرديد. در داخل محدوده نيز آبادي هاي نيمه دائم و كمتر از 20 خانورا به شرح جدول شماره 4 به ثبت رسيده است.

ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
عمدتاً مردم منطقه از طرق زراعت( غلات، حبوبات، نباتات صنعتي و سبزيجات غده اي)، باغداري( خرما، مركبات، دامداري، كارگري و صنايع دستي( حصير بافي) امرار معاش مي كنند.

ج) ميزان درآمد ساليانه افراد محلي:

د) وضعيت وابستگي جوامع محلي به منابع موجود در منطقه:
آبادي هاي داخل منطقه كه عمدتاً از تعداد خانور كمي هم برخوردار مي باشند در ساخت صنايع دستي خود صد درصد وابسته به گياه داز مي باشند. همچنين در ساخت منازل مسكوني خود نيز وابستگي كامل به درخت خرما دارند. چراي احشام از گياهان علوفه اي منطقه توسط آبادي هاي حاشيه منطقه( لازم به ذكر است تعداد دام هاي اهلي متعلق به آبادي هاي داخل منطقه از 500 راس تجاوز نمي كند.

ه) وضعيت آگاهي جوامع محلي از مسايل زيست محيطي:
با توجه به حضور چندين هميار محيط زيست در سطح منطقه و همچنين حساسيت هاي به وجود آمده در خصوص شكار غير مجاز پرندگان ( بخصوص هوبره) و ساير جانوران مردم از آگاهي نسبي به مسائل محيط زيست و حفاظت از گياهان وجانوران برخوردار مي باشند.

عوامل آسيب پذيري منطقه
حضور 5000 دام در نواحي پيراموني منطقه. البته ذكر اين نكته ضروريست كه دامداران در سالهاي خشك و بي آبي به نواحي كوهستاني هجوم مي آورند كه علاوه بر تخريب شديد پوشش گياهي منحصر به فرد منطقه در افزايش سرعت فرسايش خاك نيز بسيار اثر گذار مي باشند. حضوص غير قانوني قوشبازان خارجي، زنده گيري چهارپايان بخصوص جبير در سنين پايين جهت نگهداري در باغات و يا فروش آن يكي از تهديدات جدي حيات وحش منطقه محسوب مي گردد.

كمبودها و نيازها
الف) تعداد آبشخور مورد نياز( با تعيين محل بر روي نقشه):
به واسطه وجود رودخانه هاي دائمي، چشمه هاي متعدد و شرايط اقليمي منطقه در نواحي كوهستاني به هيچ وجه كمبود آب براي حيات وحش ديده نمي شود. شايان ذكر است احداث سه آبشخور در نواحي دشتي مي تواند گام مهمي جهت جلوگيري جابجايي روزانه حيات وحش به سمت آبادي هاي مجاور منطقه گردد( مكان يابي آن نياز به بررسي هاي كارشناسي دقيق تر دارد).

ب) تعداد پاسگاههاي مورد نياز( با تعيين محل بر روي نقشه):
چاه دادخدا در مختصات 3019613-623049 R 40
جتو در مختصات 3001793-604111 R 40
چاه المهدين در مختصات 2990685-644071 R 40

ج) تعداد وسايل نقليه مورد نياز:
ماشين كمك دار يك دستگاه
موتور سيكلت سه دستگاه

د) تعداد نيروي اجرايي مورد نياز:
6 نفر

ه) ساير نيازها:
بيسيم، اسلحه و ساير تجهيزات رفاهي به تعداد پاسگاههاي پيشنهادي

ساير قابليت هاي منطقه
وجود چشم اندازهاي منحصر بفرد در طول رودخانه هاي دائمي منطقه، خروج بخارات آتشفشاني در برخي از قله هاي منطقه، قرار گيري در مسير مهاجرت خرس سياه از غرب به ارتفاعات شهرستان نيك شهر و از شرق به ادامه رشته كوه جبال بارز تا حوزه شهرستان جيرفت، كمك در حفظ و معرفي روش هاي سنتي زندگي و امرار معاش همچون حصير بافي، كليه صنايع دستي ساخته شده از گياه داز و وجود منازل مسكوني بسيار زيبا ساخته شده از شاخه هاي خرما و برگ داز، وجود آب و هواي مديترانه اي كه مي تواند در جذب توريسم بسيار موثر باشد.

حد و حدود پيشنهادي
شمالاً در امتداد جاده چاه لك به سولان( با حذف كليه آبادي ها و اراضي كشاورزي مجاور جاده) كه از آبادي ها و اراضي كشاورزي چاه لك، چاه زنگي، چاه عيد، چاه زهيد، عباس آباد، تمگران، چاه ميرزا، چاه رضا، مراد آباد، جهاد آباد، چاه دادخدا، كلات مالك، ريگ آباد، سليمانيه تا حوالي سولان.
شرقاً در حوالي آبادي سولان شروع و از روي جاده خاكي به آبادي سم سيلي و سپس در امتداد رودخانه فصلي پتورون تا آبادي قدمگاه پيركيميدي.
جنوباً از رودخانه فصلي پتورون شروع و با گذشتن از حاشيه كوههاي ناخدا و سياه به آبادي دهندران مي رسد و سپس در امتداد رودخانه فصلي آورتين، از آبادي هاي آورتين و چاه كر عبور مي نمايد. در ادامه مسير از حاشيه كوههاي آورتين، بن كوه، تي گهكن عبور و به چشمه آبگرم مامانك بر روي جاده آسفالته كشميران – چاه لك ختم مي گردد.
غرباً در امتداد جاده آسفالته كشميران چاه لك، طي عبور از آبادي هاي گزهك و چاه لك

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ايلام بين N3330 الي N3350 عرض شمالي و E4615 الي E4640 طول شرقي واقع شده است. مساحت آن 29146 هكتار مي باشد.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخورداري از پوشش جنگلي بلوط و چشم اندازهاي زيبا و دره‌هاي شگرف و قرار گرفتن در بين حوزه استحفاظي سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان همواره مورد توجه بوده است. سوابق نشان مي‌دهد كه در اين منطقه كل، بز، قوچ، ميش، خرس، پلنگ و … به وفور زيست مي‌نموده‌اند. اما در حال حاضر بعلت تعارض‌هاي فراوان، اين منطقه از وجود چنين گونه‌هاي با ارزشي محروم شده يا بصورت لكه‌اي و اندك در آن زيست مي‌كنند.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه بيشترين آسيب و تخريب منطقه طي سي سال گذشته صورت گرفته است، ولي كماكان بخاطر شرايط پستي و بلندي و غناي طبيعي از جايگاه زيستي با ارزشي برخوردار مي‌باشد. بدين دليل از طرف اداره كل حفاظت محيط زيست استان ايلام از سال 1363 تا 1375 به مدت 13 سال بعنوان منطقه شكار و تير اندازي ممنوع تحت حفاظت و كنترل بوده است. سپس به منظور احياء حيات وحش و پوشش گياهي ضمن تغيير حدود از سال 1375 و بر اساس مصوبة شماره 154 شوراي عالي حفاظت محيط زيست به منطقه حفاظت شده ارتقاء يافته و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محيط زيست در آمده است.

موقعيت جغرافيايي
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شمال استان ايلام و در بين سه حوزه استحفاظي شهرستان‌هاي ايلام، شيروان چرداول و ايوان قرار دارد. وسعت منطقه 33 هزار هكتار و بصورت كوهستاني با پوشش جنگلي است. اين منطقه در طول شرقي 46 درجه و 18 دقيقه تا 46 درجه و 37 دقيقه و عرض شمالي 33 درجه و 36 دقيقه تا 33 درجه و 45 دقيقه واقع شده است.

حد و حدود قانوني
حد و حدود منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به شرح ذيل تعيين شده است:
شمالاً: از دره شاه قلندر شيروان به طرف غرب در منتهي‌اليه زمين‌هاي كشاورزي و دامنه كوه قلارنگ به ابتداي جاده قلندر – ايلام و امتداد آن در ضلع جنوبي زمين‌هاي متعلق به كارخانه سيمان و در همان مسير تا روستاي سراب كارزان و متصل به جاده جيب‌رو بانكول تا محل تلاقي دره دراز ايوان.
غرباً: از محل دره دراز (سيكندر) به طرف ايوان متصل به زمين‌هاي كشاورزي روستاي سراب و چشمه سفيد تا متصل شود به بريدگي كوه شره‌زول (ميش‌راه) و امتداد آن به زمين‌هاي زراعتي روستاي گله‌جار و دامنه جنوبي كوه ‌واور منجل.
جنوباً: از دامنه كوه واور و منجل در امتداد زمين‌هاي منطقه شمالي (زمين‌هاي دانشگاه ايلام) و امتداد آن تا كمر صاف و پا دامنه كوه‌ها تا متصل شود به ابتداي جاده قلندر و قوچعلي و امتداد آن در خط‌الراس كوه شلم تا مله گون و جاده جيب‌رو ايلام – ميش‌خاص.
شرقاً: در امتداد جاده جيب‌رو ايلام – ميش‌خاص متصل به جاده جديد‌الاحداث حسن گاوداري تا متصل به بريدگي خط‌الراس جاده حسن گاوداري و كوه قلارنگ و امتداد حد واسط دره آبرفتي كوه قلارنگ، كوه سم‌خر تا متصل شود به دره شاه قلندر شيروان.

راه‌هاي ارتباطي
دو ورودي اصلي در جنوب و غرب منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ كه هر دو راه‌هاي اصلي دسترسي به منطقه را تشكيل مي‌دهند عبارتند از جاده اصلي ايلام- سرابله كه از قسمت مركز منطقه و جاده ايلام – ايوان كه از قسمت غربي منطقه عبور مي‌كند. در واقع اين راه‌ها، اصلي‌ترين ورودي‌هاي منطقه را تشكيل مي‌دهند. راه‌هاي فرعي ديگري نيز در منطقه حفاظت شده وجود دارند كه مهمترين آنها عبارتند از جاده تنگ ارغوان- زردآلو آباد، جاده قديم ايلام – سرابله. ساير راه‌هاي فرعي منتهي به پارك، خاكي بوده و در اكثر قسمت‌هاي منطقه وجود دارند. روستاي كارزان در شمال منطقه، روستاي ميش‌خاص در شرق منطقه و روستاي سراب ايوان در غرب از طريق راه فرعي مي‌توانند به منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دسترسي داشته باشند.

آبادي‌ها و شهرهاي داخل و پيرامون منطقه حفاظت شده
در داخل محدوده حفاظت شده مانشت و قلارنگ هيچ گونه آبادي وجود ندارد، اما با توجه به اينكه منطقه مذكور در بين سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان محصور شده است، در محيط پيراموني آن روستاهاي زيادي استقرار يافته‌اند كه فعاليت‌هاي معيشتي اين روستاها عموماً كشاورزي و دامداري است.
شهر ايلام در جنوب و شهر چوار در جنوب غرب منطقه از جمله نقاط شهري هستند كه در حاشيه منطقه قرار دارند. روستاهاي سراب ايوان، گلزار، كله‌جوب در غرب، سراب كارزان، چشمه پهن، قنات آباد، چشمه رشيد، چشمه خزانه، جوب دراز ميرزابيگي در شمال منطقه، روستاي حسن گاوداري در شمال شرق، روستاي حيدرآباد، زردآلوآباد، داروند و طولاب در شرق منطقه واقع شده‌اند. اين روستاها از جمله مهمترين آبادي‌هاي پيرامون منطقه هستند كه اقتصاد آنها بر پايه كشاورزي و دامداري سنتي استوار است. در داخل منطقه حفاظت شده بخصوص در نواحي مانند چپه سورگه، دو قوله، ميان تنگ، عشاير متحرك وجود دارند كه هرساله به منظور چراي دام، به اين مناطق ييلاق مي‌كنند و به فعاليت‌هاي كشاورزي، باغداري، زنبورداري و دامداري مشغولند. آنها بيشتر در قسمت‌هاي دشتي و بعضاً در نقاط كوهستاني و جنگلي براي چراي دام مستقر هستند.

لازم به ذكر است كه شهر ايلام در حاشيه جنوبي منطقه واقع شده و اثرات زيادي بر محدوده حفاظت شده مي‌گذارد. اهالي اين شهر عموماً از دره ارغوان، تنگ دالاب، ميان تنگ و ارتفاعات منطقه براي استفاده تفرجگاهي و كوهنوردي بهره‌برداري مي‌كنند. علاوه بر آن منطقه تحت تاثير دخالت‌ها و بهره‌برداري‌هاي حداقل 40 روستاي واقع در حاشيه آن است كه تعدادي از آنها كه خيلي با منطقه فاصله ندارند بدليل دسترسي آسان و سريع موجبات تخريب و انهدام پوشش گياهي منطقه را فراهم مي‌كنند. ساير روستاها كه فاصله بيشتري با منطقه دارند صرفاً براي چراي دام از منطقه استفاده مي‌كنند و كمتر در تخريب منطقه نقش دارند.

وضعيت طبيعي
پستي و بلندي
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ منطقه‌اي كوهستاني از سلسه جبال زاگرس است كه سيماي آن از ارتفاعات خيلي مرتفع و تپه‌‌ماهورهاي ناهمگن و دره‌هاي عميق تشكيل شده است. حدود 70 درصد منطقه را تيپ اراضي كوهستاني، 19درصد را تيپ تپه‌اي و 11 درصد را تيپ اراضي جلگه‌اي مرتفع تشكيل مي‌دهد.
بطور كلي منطقه به هفت واحد هيدرولوژيكي تفكيك شده است. دامنه تغييرات ارتفاعي بين 1105 تا 2650 متر از سطح دريا متغير است (شكل 9). در ارتفاعات مختلف سيماي طبيعي منطقه نيز متفاوت خواهد بود. حداقل ارتفاع منطقه حفاظت شده در اراضي كشاورزي سراب ايوان و حداكثر آن در كوه مانشت قرار دارد. پستي و بلندي منطقه حفاظت شده در تمام سطح منطقه يكسان نبوده و بيش از 70 درصد آن كوهستاني است. كوه‌ها، دره‌ها و صخره‌هاي متعددي كه در سطح منطقه وجود دارند، مناظر بسيار زيبا و بديعي را بوجود آورده‌اند كه از ارزش گردشگري و زيبا شناحتي برخوردار است. تضادهايي كه در شكل و سيماي كوه‌ها و دره‌هاي منطقه حفاظت شده وجود دارد كه هر كدام از آنها داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد است و با بوجود آوردن شرايط زيستي مختلف و تنوع ميكروكليما، تنوع گياهي منطقه را افزايش داده‌اند. همچنين به لحاظ داشتن منابع آبي (چشمه)، آثار تاريخي، فرهنگي و آثار فيزيكي – طبيعي فراوان جلوه‌هاي زيبايي بوجود آورده كه داراي ارزش‌هاي اكوتوريستي است.

مهمترين كوه‌ها و دره‌هاي منطقه حفاظت شده
■ كوه‌ها
كوه‌هاي شمال و شمال غرب: كوه‌هاي مانشت با ارتفاع 2650 متر از سطح دريا (شمال منطقه)، كوه بانكول با ارتفاع 2315 متر از سطح دريا (شمال غرب منطقه). اين كوه‌ها سيماي استپي دارند و در قسمت‌هاي پائين دست پوشش جنگلي دارند و پوشش آنها اغلب از مراتع يا درخت‌زار تشكيل شده است.
كوه‌هاي مركزي: كوه گچان با ارتفاع 2330 متر و كوه قلارنگ با ارتفاع 2445 متر از سطح دريا. اين كوه‌ها داراي سيماي جنگلي بوده و از جنگل‌هاي انبوه تا پراكنده تغيير مي‌كند.
كوه‌هاي غرب: كوه گاوراه با ارتفاع 2335 متر و كوه كرمرو با ارتفاع 1970 متر از سطح دريا كه داراي پوشش جنگلي انبوه تا پراكنده هستند.
كوه‌هاي جنوب: كوه سرگب با ارتفاع 2107 متر و كوه شلم با ارتفاع 2445 متر از سطح دريا كه داراي پوشش جنگلي نيمه انبوه بلوط مي‌باشند.
■ دره‌ها
دره شاقلندر:‌ معروفترين دره منطقه حفاظت شده بوده كه در شمال منطقه واقع شده است. اين دره داراي سيماي جنگلي بوده و چشم‌انداز زيبايي را به وجود آورده است.
دره يا تنگه ارغوان: اين دره در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده واقع شده و به لحاظ داشتن گونه درخت ارغوان از اهميت اكولوژيك برخوردار است. اين تنگه از ابتداي جاده سايت اطلاعاتي شروع مي‌شود.
دره يا تنگه دالاب:‌ اين دره در ضلع جنوب غربي منطقه حفاظت شده واقع شده و بعد از روستاي گله‌جار شروع مي‌شود.

آب و هوا و اقليم
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بخشي از حوزه آبريز خليج فارس و درياي عمان است كه در بخش باختري كشور و در گستره چين‌خوردگي زاگرس مياني قرار دارد. اين منطقه از نظر شرايط آب و هوايي تحت تاثير سه سيستم كم فشار مديترانه‌اي، سيستم‌هايي كه منشاء اصلي آن اقيانوس اطلس شمالي است و سيستم‌هاي كم فشار سوداني مي‌باشد كه در اين ميان سهم سيستم‌هاي اول و دوم بيشتر است. به علاوه، وجود سلسله جبال زاگرس كه در برابر جريانات غربي يك ديوار اقليمي را تشكيل مي‌دهند كه در افزايش ريزش‌هاي جوي بخصوص در ارتفاعات منطقه اثر زيادي دارند. كوهستاني بودن منطقه، شكل و نحوه قرار گرفتن دره‌ها و كوهستان‌ها در بخش‌هاي مختلف منطقه نسبت به جريان‌هاي باران زا، موجب تغييرات شديد بارندگي در جاي جاي محدوده شده‌اند. ميانگين بارندگي ساليانه محدوده منطقه حفاظت شده بر اساس نقشه خطوط همباران ساليانه معادل 632 ميلي‌متر محاسبه شده است.

بيشترين بخش از بارندگي ساليانه در طي سه ماهه دي، بهمن و اسفند بوده و در ماه‌هاي تابستان بارندگي بندرت اتفاق مي‌افتد. بنابراين، بر اساس بررسي‌هاي انجام شده فصل زمستان با 45 تا 50 درصد، پرباران‌ترين فصل سال و پائيز با 80/30 درصد دومين فصل پرباران منطقه مي‌باشد. همچنين مطالعه توزيع بارندگي ايستگاه‌هاي مختلف حاكي از آنست كه رژيم بارندگي منطقه مديترانه‌‍‌اي است. ميانگين دماي روزانه منطقه 8/9 درجه سانتي‌گراد، ميانگين حداكثر دماي منطقه 4/18 درجه سانتي‌گراد، ميانگين حداقل دماي منطقه 6 درجه سانتي‌گراد و متوسط ايام يخبندان 42 روز در سال است. حداقل مطلق دما 15- درجه سانتي‌گراد در بهمن ماه و ماكزيمم مطلق ساليانه 47 درجه سانتي‌گراد است.

تجزيه و تحليل‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه به ازاء هر كيلومتر افزايش ارتفاع ميانگين دماي سالانه 3/8 درجه سانتي‌گراد كاهش مي‌يابد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در منطقه ميزان رطوبت نسبي از مهر ماه رو به افزايش است و تا دي ادامه دارد. ميانگين حداكثر رطوبت نسبي در ايستگاه ايلام در دي ماه و حداقل آن در تيرماه است. از نظر طبقه‌بندي اقليمي آمبرژه، منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ داراي 4 نوع اقليم متمايز است كه عبارتند از مناطق مرطوب، آب و هواي مديترانه‌اي، خشك و بياباني.

زمين‌شناسي
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در قلمرو زون ساختار زاگرس چين‌خورده است كه وجود تاقديس‌ها و ناوديس‌هاي منظم، حضور رخساره كربناته كرتاسه بالايي، رخساره افيوليتي و نيز فقدان گسل‌هاي كارستي از مهمترين ويژگي‌هاي آنست. سازند گورپي: بر اساس مطالعات انجام شده قديمي‌ترين چينه‌هاي منطقه حفاظت شده، مارن و شيل كرتاسه فوقاني هستند كه مي‌توان آنها را معادل سازند گورپي ارزيابي نمود. كرتاسه فوقاني در منطقه در برگيرنده مارن‌هاي گورپي و عنصر آهكي امام حسن مي‌باشد. اين سازند از نظر سنگ‌شناسي به دو بخش تفكيك مي‌شود. بخش گورپي شامل مارن‌، آهك رسي و شيل بوده ولي ليتولوژي غالب را مارن تشكيل مي‌دهد. به همين دليل غالباً از مورفولوژي پستي برخوردار است. رنگ اين قسمت، خاكستري و كرم روشن بوده و وضعيت تپه‌ماهوري دارد.

در بخش مياني، بخش آهك امام حسن جاي دارد كه از نظر سنگ‌شناسي شامل تناوب آهك و آهك مارني و داراي لايه‌بندي عالي است. با توجه به اينكه قسمت مذكور نسبت به بخش‌هاي بالايي و پائيني كه هر دو از نوع مارني هستند مقاومتر است، بنابراين بصورت برجسته‌تر از اطراف ديده مي‌شود. اين سازند بعضاً و بصورت پراكنده در ناوديس‌ها قابل مشاهده است. سازند پابده:‌ در محدودة مورد مطالعه سازند پابده از نظر سنگ‌شناسي شامل شيل‌هاي قرمز، سبز متورق و هوازده در تناوب آهك مارني و آهك رسي است. از نظر فسيل‌شناسي سن اين واحد چينه‌اي از پالئوسن تا ائوسن برآورد مي‌شود. اين سازند عمدتاً يال‌هاي پرشيب تاقديس‌ها را كه داراي روند شمال غربي-جنوب شرقي هستند، شكل داده است. سازند شهبازان: در اين منطقه سازند شهبازان از نظر سنگ‌شناسي شامل دولوميت و آهك دولوميتي بصورت نازك لايه و با لايه‌بندي منظم است، بصورت تفكيك نشده با سازند آسماري ديده مي‌شود.

سازند آسماري:‌ آهك‌هاي سازند آسماري در منطقه اغلب به دليل عدم تفكيك‌پذيري از دولوميت‌هاي سازند شهبازان بصورت واحد آهكي و دولوميت آسماري- شهبازان نمايان هستند. سن اين لايه چينه‌اي اوليگوسن در نظر گرفته مي‌شود كه پديده كارستي‌شدن از مهمترين ويژگي‌هاي آن است. با توجه به مقاومت بالاي اين سازند در مقابل فرسايش در ناحيه زاگرس عموماً ارتفاعات را تشكيل مي‌دهد. اين سازند مهمترين واحد سنگ چينه‌اي در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ است كه از خصوصيات بارز آن استعداد بالقوه بالاي آن براي زمين لغزه و ظهور چشمه‌هاي مختلف است. سازند گچساران: در منطقه اين سازند از نظر سنگ‌شناسي شامل مارن، آهك، گچ‌دار نازك لايه و تناوب با شيل، ژيپس و مارن بوده و در برخي قسمت‌ها، نمك و انيدريت نيز به آن اضافه مي‌شود. اين سازند از سازندهاي حساس در برابر فرسايش محسوب مي‌شود و اغلب در اثر فرسايش، تشكيل خاك دانه‌ريز به رنگ روشن را مي‌دهد. سازند آغاجاري: اين سازند در منطقه از نظر سنگ‌شناسي عمدتاً شامل ماسه‌سنگ، شيل و مارن است كه به رنگ قرمز تا قرمز مايل به قهوه‌اي ديده مي‌شود.

خاكشناسي
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ داراي 5 تيپ اصلي پستي و بلندي است (شكل 15) كه عبارتند از تيب كوه‌ها، تپه‌ها، فلات‌ها و تراس‌هاي فوقاني، دشت‌هاي دامنه‌اي و واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگريزه‌دار كه از نظر ساختار و مشخصات اصلي با هم اختلاف دارند. مشخصات خاك‌ها در هر يك از واحدها بطور خلاصه به شرح ذيل است: در واحد اراضي كوه‌هاي مرتفع با قلل مدور و دره‌هاي متعدد، خاك‌هاي كم عمق تا نيمه عميق با بافت سنگين بر روي مواد آهكي متراكم قرار دارند. درصد مواد آهكي در خاك‌هاي تحتاني بطور عمده از 40 درصد بيشتر است. كربن آلي در خاك‌هاي سطحي حدود 1-5/1 درصد است.

در واحد اراضي كوه‌هاي نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگي و كشيده و عمدتاً از سنگ‌هاي آهكي دولوميتي و يا آسماري، خاك‌ها كم عمق و سنگلاخي با بافت سنگين و عمدتاً فاقد شوري هستند. اسيديته خاك‌ها حدود 8-5/7 و مقدار كربن آلي در خاك‌هاي سطحي نزديك به يك درصد است. در واحد اراضي تپه‌هاي كم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع سنگي و تپه‌هاي مرتفع با قلل سنگي و كشيده، مشخصات خاك‌ها كم و بيش شبيه كوه‌هاي نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگي و كشيده است.
در واحد اراضي تپه‌هاي كم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع با قلل مدور و دره‌هاي متعدد، اغلب خاك‌هاي نيمه عميق تا عميق و بدون سنگريزه يا سنگريزه اندك تا نسبتاً تكامل يافته با بافت سنگين تا خيلي سنگين كه عموماً بر روي تراكم مواد يا لكه‌هاي آهكي قرار گرفته‌اند، ديده مي‌شود. درصد مواد آهكي در خاك‌هاي تحتاني عمدتاً از 35 درصد بيشتر است.

در واحدهاي اراضي با شيب ملايم خاك‌هاي نيمه عميق تا عميق سنگريزه‌دار با بافت سنگين ديده مي‌شود و اغلب بر روي سنگريزه‌هاي زاويه‌دار آهكي متراكم مي‌باشند، خاك‌ها فاقد شوري بوده و موادآلي در افق‌هاي تحتاني حدود 10-30 درصد است. در واحد اراضي فلات‌ها و تراس‌هاي با پستي و بلندي كم تا متوسط و دشت‌هاي دامنه‌ا‌ي تقريباً مسطح، خاك‌هاي بسيار عميق تكامل يافته با بافت سنگين تا خيلي سنگين ديده مي‌شود كه درصد كربن آلي آنها حدود 8/0 و مقدار مواد آهكي آنها 20-30 درصد است. در واحد اراضي واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگريزه‌دار با شيب ملايم و بدون پستي و بلندي، خاك‌هاي كم عمق تا نسبتاً عميق سنگريزه‌دار با بافت سنگين بر روي سنگريزه‌دار آهكي متراكم ديده مي‌شوند كه فاقد تكامل پروفيلي و تنها داري افق سطحي اكريك (Ochric) هستند.

منابع آب
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ كه در شمال شهر ايلام واقع شده‌ است فاقد رودخانه‌هاي دائمي بوده ولي رودخانه‌هاي فصلي متعددي در سطح آن وجود دارند كه مهمترين آنها رودخانه فصلي ميان تنگ است كه صرفاً در فصل‌هاي پرباران داراي آب بوده و در ساير فصول تقريباً خشك است. همچنين در سطح منطقه چشمه‌هاي زيادي وجود دارند كه تعدادي از آنها به منظور تامين آب مورد نياز باغداري و كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند . وجود برخي چشمه‌ها در ارتفاعات و تشكيل آبشارهاي فصلي بر جاذبه‌هاي طبيعي منطقه افزوده‌ و چشم‌اندازهاي زيبايي را ايجاد نموده‌اند. چشمه‌هاي داخل غار چهل ستون واقع در دامنه كوه قلارنگ بدليل نداشتن راه دسترسي آسان به منطقه مورد استفاده حيات وحش قرار مي‌گيرند و يكي از مهمترين جلوه‌هاي طبيعي منطقه است. چشمه‌هاي ارتفاعات گچان، انبار آب، سيوان، چشمه ژاپني، پا دامنه مانشت، چشمه‌هاي منطقه دالاب، چشمه‌هاي شلم، تازي راه، هيوانان و چشمه سفيد از جمله مهمترين منابع آبي منطقه هستند.

برخي از چشمه‌ها كه در اثر خشكساليها و استفاده‌هاي بي‌رويه دچار تخريب شده بودند در سال‌هاي اخير توسط اداره كل حفاظت محيط زيست استان ايلام مرمت و بازسازي شده‌اند. همچنين در محدودة منطقه حفاظت شده نسبت به نصب و راه‌اندازي دو دستگاه تلمبه ‌بادي در زيستگاه‌هاي دوقوله و بانكول براي استفاده حيات وحش و عشاير بومي منطقه توسط اداره كل حفاظت محيط زيست اقدام شده است. شايان ذكر است كه در داخل منطقه حفاظت شده در سال‌هاي گذشته برخي افراد بومي اقدام به احداث باغ نموده‌اند و براي آبياري، از بسياري منابع آبي بخصوص چشمه‌ها استفاده مي‌كنند و در برخي موارد باعث بر هم زدن سيماي طبيعي منطقه شده‌اند.

چاه‌ها: در سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ تعدادي از صاحبان زمين‌هاي زراعتي (مستثنيات) و صاحبان نسق براي مصارف كشاورزي خود اقدام به احداث و حفر چاه نموده‌اند كه مهمترين آنها عبارتند از چاه‌هاي آب دامنه مانشت، دو قوله و پا دامنه شلم. با توجه به مطالعات انجام شده سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از 7 حوزه آبريز تشكيل شده است كه بسياري از آنها وارد رودخانه‌هاي حوزه آبريز سيمره واقع در شمال منطقه و تعدادي از آنها وارد رودخانه‌هاي واقع در جنوب و غرب منطقه مي‌شوند. تعدادي نيز از قسمت غربي منطقه وارد حوزه رودخانه كنگير مي‌گردند.

تنوع زيستگاهي
پوشش گياهي
بررسي‌هايي كه در ارتباط با پوشش گياهي منطقه صورت گرفته حاكي از آن است كه در گذشته نه چندان دور منطقه داراي پوشش گياهي بسيار مناسبي بوده است. درختان بلوط كه جنگل‌هاي تقريباً انبوهي را تشكيل مي‌دادند و امروزه بصورت جنگل‌هاي نيمه انبوه يافت مي‌شوند، گونه غالب منطقه است.
پوشش گياهي منطقه به دو اشكوب فوقاني و تحتاني تقسيم مي‌شود:
اشكوب فوقاني
همانگونه كه قبلاً اشاره شد گونه غالب اشكوب فوقاني درخت بلوط با دو واريته Quercus belangeri و persica Quercus مي‌باشد كه در ارتفاع 2000 – 1800 متر ديده مي‌شوند. البته در اين اشكوب پسته وحشي (بنه Pistacia atlantica) همراه با انواع وليك (Crataegus spp.) نيز بصورت پراكنده مشاهده مي‌شود.
از ارتفاع 2000 متر به بالاتر تركيب درختان جنگلي بترتيب فراواني شامل بلوط ايراني و انواع پسته وحشي (بنه) مي‌باشد كه درخت محلب (Prunus mahaleb) نيز بصورت پراكنده در تركيب درختان ديده مي‌شود.

نكته قابل ذكر اين است كه درخت بلوط به تنهايي 90 درصد از پوشش جنگلي منطقه حفاظت شده را تشكيل داده است. 6 درصد پوشش مربوط به درخت بنه بوده و 4 درصد باقيمانده را ساير گونه‌ها تشكيل مي‌دهند.
اشكوب تحتاني
از مركز شهر ايلام به طرف شمال غربي منطقه، مراتع مشجر كه باقيمانده جنگل‌هاي خشك مي‌باشد، نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌كنند. متاسفانه بدليل تبديل اين مناطق به زمين‌هاي زراعي و بهره‌برداري مفرط و بي‌روبه از نباتات مرتعي اشكوب تحتاني، گونه‌هاي خوشخوراك و قابل تعليف نابود شده و به جاي آن نباتات خاردار و سمي جايگزين شده‌اند.
از نباتات مذكور كه در مراتع مخروبه منطقه مشاهده مي‌گردد مي‌توان انواع فرفيون (Euphorbia spp)، شكر تيغال (.Echinops spp) و نوعي گل گندمي يكساله (.Centhaurea sp) را نام برد. همچنين در اراضي كه به اراضي زراعي تبديل شده‌اند و بعداً بدليل كم بازدهي رها شده‌اند يا در دوره آيش مي‌باشند، نوعي گلرنگ وحشي يكساله بنامCarthamus oxracanthea بصورت گونه غالب مشاهده مي‌شود.
در ارتفاعات بالاتر مي‌توان گونه Festuca ovina را ذكر كرد كه بصورت غالب در عرصه مراتع بانكول و مشابه مشاهده مي‌شود.
از گياهان ديگر منطقه كه بصورت پراكنده ديده مي‌شوند، مي‌توان به انواع فرفيونEuphorbia spp و چليوي ايرانيPhlomis persica اشاره كرد.
از گراس‌هاي يكساله كه در ارتفاعات پايين‌تر بدليل فشار چراي دام جايگزين گراس‌هاي چند ساله شده و بصورت پوشش غالب درآمده است، مي‌توان به Bromus tetctorum، Aegilops sp. و Hetranthelium اشاره كرد.
در ارتفاعات شلم، مانشت، قلارنگ و مله‌گون فشار چراي دام موجب از بين رفتن گونه‌هاي خوشخوراك شده و اغلب پوشش را گياهان خاردار و سمي تشكيل داده‌اند.
در حاشيه چشمه‌ها و مسير حركت آب‌هاي فصلي گونه يونجه پنجه كلاغي و بعضي نباتات رطوبت‌پسند مشاهده مي‌شوند.

تراكم پوشش گياهي
از مركز شهر ايلام به طرف شرق در امتداد جاده ايلام – شيروان در تنگه قوچعلي وضعيت پوشش گياهي مناسب و تقريباً بصورت لكه‌اي نيمه متراكم گونه بلوط تيپ غالب را تشكيل مي‌دهد. در ابتداي تنگ ويلنگ حد جنوبي منطقه در ميان و در كناره بستر رودخانه فصلي گونه غالب كه وابسته به رطوبت اين رودخانه فصلي است، بصورت نوار باريكي از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب مي‌كند. در ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لكه‌اي تيپ غالب را تشكيل مي‌دهد و در منطقه چپه سورگه به دليل فشار چراي دام و نوع جنس خاك پوشش گياهي بصورت لكه‌اي و در بعضي جاها بصورت بوته‌اي مي‌باشد. در روي ارتفاعات قلارنگ به دليل صخره‌اي بودن منطقه و عدم تشكيل خاك، قسمت‌هاي زيادي از منطقه عاري از هر گونه پوشش بوده و در بين صخره‌ها هر جا كه كمي خاك وجود دارد، گياهان مرتعي يا تك درختي روييده است. در جاهائيكه امكان تشكيل و پايداري خاك وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لكه‌اي تيپ غالب را تشكيل مي‌دهد.
در جبهه شمالي قلارنگ به طرف حد شمالي منطقه با كاسته شدن از ارتفاع و امكان تشكيل خاك گونه بلوط ايراني در درجه اول سپس درخت بنه تيپ غالب را تشكيل مي‌دهند.

 

در دره قلندر و دره ميان تنگ هيوانان پوشش نيمه متراكم و آثار تخريب انساني و فشار بيش از حد دام مشاهده مي‌شود. در حد شرقي منطقه و تنگ دالاب يك پارك جنگلي توسط اداره كل منابع طبيعي استان بوجود آمده است كه در آن از درختان كاج براي جنگلكاري استفاده شده است. پوشش جنگلي منطقه به كلاس 2 تعلق دارد كه در جبهه غربي مانشت و ارتفاعات شره زول ديده مي‌شوند. در شمال غربي منطقه بعد از روستاي سراب كارزان پوشش بصورت نيمه متراكم در حد جنگل‌هاي كلاس 2 مي‌باشد. در دامنه كوه مانشت و تنگ دالاب و همچنين ارتفاعات شلم و گچان نيز نمونه‌اي چشم‌نواز از لاله واژگون ديده مي‌شود .

گونه‌هاي گياهي نادر و در معرض انقراض
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هايي يافت مي‌شوند كه از نظر زيبايي‌شناسي و همچنين خواص دارويي و صنعتي بسيار قابل توجه هستند. ازجمله اين گونه‌ها مي‌توان به لاله واژگون، آويشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمي و چاودار كوهي اشاره نمود.

تنوع جانوري
بخش عمده جانوران ايران در اقليم حياتي پالئاركتيك قرارگرفته است. اين منطقه بزرگترين اقليم حياتي جهان بشمار مي‌رود و تمام اروپا، صحارا و شمال آفريقا، آسياي صغير، خاور ميانه، ايران، افغانستان، شوروي، مغولستان، چين شمالي، كره و ژاپن را در برمي‌گيرد. فعاليت‌هاي انساني از قبيل شكار و صيد بي رويه و تخريب و تبديل زيستگاه‌ها موجب محدود گرديدن تعداد زيادي از گونه‌هاي جانوري اين منطقه گرديده است. بخش عمده فون سرزمين ايران مربوط به اين اقليم حياتي مي‌باشد. البته كشور ايران بدليل وسعت زياد و موقعيت جغرافيايي خود از گونه‌هاي ساير حوضه‌هاي زيست جغرافيايي نظير اورينتال و اتيوپيا نيز بهره‌مند مي‌باشد. در شكل‌گيري زيستگاه‌هاي متنوع طبيعي كشور عوامل متعددي از قبيل وضعيت زمين شناسي، توپوگرافي، خاك و اقليم موثر بوده و تضاد شديد ميان عوامل اقليمي و توپوگرافي در همراهي با تغييرات بارندگي و شرايط خاك تنوع حيرت‌آوري را در حيات گياهي اين كشور و به تبع آن زيستگاه‌هاي متنوع و حيرت‌انگيزي را براي زيست انواع جانوران فراهم آورده است. فون ايران را از نظر خاستگاه و منشا وابستگي مي‌توان بقرار زير توصيف نمود.
-گونه‌هاي پالئاركتيك 1/55%
-گونه‌هاي اندميك 1/18%
-گونه‌هاي اورينتال 6/14%
-گونه‌هاي اتيوپيايي 6/8%
-گونه‌هاي دو يا چند خاستگاهي 4/3%

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ واقع در استان ايلام نمونه‌اي از طبيعت متنوع سرزمين ايران بشمار مي‌رود كه در گستره اراضي كوهستاني مناطق خشك و نيمه خشك كشور قرارگرفته است. اين منطقه اگرچه بنا به ماهيت سرشتي خود منطقه‌اي آسيب‌پذير و شكننده است، اما بعلت برخورداري از منابع آب غني و پوشش گياهي خوب و داشتن شرايط خاص پستي و بلندي و دارا بودن بيشه‌زارها، صخره‌ها، تپه‌ماهورها، دشت‌هاي نه چندان وسيع و دره‌هاي عميق و با شكوه، طيف متنوعي از زيستگاه‌ها و رويشگاه‌ها را كه هر يك از آنها توسط يك يا چند گونه گياهي و جانوري اشغال شده است، بوجود آورده است. متاسفانه عواملي چند از قبيل استفاده نابجا و ناديده گرفتن ظرفيت منطقه از طريق تبديل اراضي و چراي بيرويه دام و نابودي پوشش گياهي مراتع منطقه در همراهي با شكار غيرمجاز و بيرويه موجوديت اين منطقه را در معرض تهديد قرار داده است. آن چه مسلم است گونه‌هاي حيات وحش موجود منطقه بيانگر توان واقعي اين منطقه نبوده و با توجه به شرايط و اشكال متنوع زيستگاه‌هاي منطقه پتانسيل و توان بالقوه آن در جذب و حفظ گونه‌هاي حيات وحش بيش از آن چيزي است كه در حال موجود است. بطور حتم با كاستن عوامل تهديدكننده منطقه و دادن فرصت كافي به حيات وحش آن، احياء و غني‌سازي گونه‌هاي جانوري منطقه دور از انتظار نخواهد بود.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در گذشته‌اي نه چندان دور از پتانسيل خوبي براي زيست حيات وحش برخوردار بوده است. بخش‌هاي صخره‌اي و كوهستاني اين منطقه نظير كوه‌هاي قلارنگ، گچان، قوچعلي، سيه‌چل، سيوان، انبار آب، مانشت و شره زول در گذشته مامن مناسبي براي گله‌هاي بزرگ كل و بز بشمار مي‌رفتند. در حاليكه امروزه اين مناطق بدلايل مختلفي از جمله شكار بيرويه عاري و يا با كاهش شديد جمعيت اين حيوان مواجه گشته‌اند. درحال حاضر اين يكه تاز صخره‌هاي ستيغ و كوه‌هاي سترگ را فقط در ارتفاعات مانشت و شره زول منطقه موصوف مي‌توان مشاهده نمود. همچنين دره‌ها و تپه‌ ماهورهاي مرتفع و نيمه مرتفع اين منطقه از قبيل منجل، دامنه كوه شره زول مانشت و بانكول درگذشته ماوا و مامن قوچ و ميش ارمني (Ovis orientalis gmelini) بوده است كه بدلايل مختلف، خصوصا شكار غيرمجاز و بيرويه منقرض گرديده و زيستگاه‌هاي آن امروزه جولانگاه زادگان اهلي شده حيوانات مذكور گرديده است.

پهنه‌هاي زيستي ارزشمند منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ اگرچه در حال حاضر بدليل دخالت‌هاي انسان و بهره‌برداري‌هاي گوناگون از آن محدود و كمربند پيوسته زيستگاه‌هاي آن گسسته شده است اما هنوز محدوده‌هايي از اين منطقه وجود دارند كه مي‌توان نمونه‌هايي از انواع جانوران را در رده‌هاي مختلف در آنها يافت. در ادامه ضمن بررسي رده‌هاي مختلف حيات وحش منطقه بر ضرورت انجام پژوهش‌هاي علمي براي شناسايي هرچه بيشتر و بهتر فون اين منطقه تاكيد مي‌نمايد.

الف: پستانداران
تاكنون 20 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته و 13 خانواده از اين منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت كه در حواشي و بخش‌هاي جنگلي اين منطقه زيست مي‌كنند، شناسايي شده است. حشره‌خواران پستانداران بسيار مفيدي در كنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار مي‌روند. از راسته خفاش‌ها نيز دو گونه وابسته به يك خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم يك گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخير بدليل فراواني و پراكندگي در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسيار مناسبي براي گوشتخواران و پرندگان شكاري است.

از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسايي شده‌اند. از گونه‌هاي مهم اين راسته مي‌توان به سنجاب ايراني نمود كه با جمع‌آوري بذور گياهان منطقه و زير خاك نمودن آنها نقش مؤثري را در تجديد حيات گياهان خصوصاً جنگل‌هاي بلوط منطقه ايفاء مي‌كند. يكي ديگر از گونه‌هاي اين راسته تشي است كه با توجه به برهم خوردن تعادل اكولوژيك منطقه و كاسته‌شدن جمعيت شكارچي‌هاي طبيعي آن، جمعيت زيادي پيدا كرده و موجب تخريب جنگل‌هاي بلوط منطقه گرديده است.
از راسته گوشتخواران 9 گونه در 5 خانواده شناسايي شده‌اند. از جمله گونه‌هاي مهم و در خطر تهديد اين راسته مي‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌اي اشاره كرد. پلنگ كه از گونه‌هاي شاخص منطقه است، ارتفاعات و مناطق جنگلي را براي زيست انتخاب مي‌كند. دامنه گسترش اين حيوان در گذشته بخش‌هاي وسيعي از منطقه از جمله كوه اسمعيل‌خان، ميان تنگ و مانشت، هانيوان، سيه‌چل و كوه انبار بوده است. امروزه فقط در دامنه‌هاي جنوبي و ارتفاعات مانشت مي‌توان اين حيوان را مشاهده كرد.

خرس قهوه‌اي كه يكي ديگر از گونه‌هاي شاخص منطقه بشمار مي‌رود، در نقاط مرتفع منطقه موصوف بويژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان ديده مي‌شود. ساير گونه‌هاي گوشتخوار منطقه شامل گرگ، روباه معمولي، شغال، كفتار، گربه وحشي، سمور و راسو مي‌باشند كه در كل زيستگاه‌هاي منطقه پراكنش دارند.
از راسته زوج سمان دو گونه كل و بز در منطقه وجود دارند كه بدلايل مختلف از جمله تخريب زيستگاه و شكار غيرمجاز، جمعيت آنها رو به كاهش نهاده است. گونه ديگر گراز مي‌باشد كه اين حيوان بدليل قدرت سازگاري بالا، استفاده از مواد غذايي متنوع، زاد و ولد زياد و نيز عدم شكار از جمعيت فراواني در منطقه برخوردار است.

ب-پرندگان
پرندگان در طبقه‌بندي جانوران جايگاه خاصي دارند و از نظر رده‌بندي بين پستانداران و خزندگان قرار مي‌گيرند. ايران سرزميني است كه از فون پرندگان غني و متنوعي برخوردار مي‌باشد. طيف گسترده زيستگاه‌ها و موقعيت جغرافيايي اين كشور كه در تلاقي سه اقليم حياتي عمده جانوري قرار گرفته است در شكل‌گيري تنوع و كثرت پرندگان اين سرزمين نقش مؤثر و بسزايي را ايفاء نموده است. بخش عمده فون پرندگان ايران مربوط به اقليم ‌حياتي پالئاركتيك مي‌باشد. براساس گزارش منتشره توسط سازمان حفاظت محيط زيست، تعداد پرندگان ايران به بيش از 502 گونه مي‌رسد. سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه كه تاكنون شناسايي گرديده است، 33 گونه متعلق به 18 خانواده مي‌باشد. با توجه به اينكه غناي پرندگان هر منطقه وابسته به تنوع زيستگاه‌هاي آن است، بنابراين منطقه مذكور با دارا بودن صخره‌ها، كوه‌هاي مرتفع، تپه‌ماهور، جنگل‌ها، مراتع، درخت‌زارها، كشتزارها و انواع اكوسيستم‌هاي انسان‌ساخت از اين نظر غني بوده و شماري از طيف متنوع زيستگاه‌ها را تشكيل مي‌دهد كه هر يك محل زيست انواع خاصي از پرندگان مي‌باشد. اين زيستگاه‌ها بسته به وسعت، ميزان منابع زيستي و امنيت بطور موقت يا دائم جمعيت محدود و يا قابل توجهي از آنها را در خود جاي داده است. از جمله با ارزش‌ترين پرندگان اين منطقه مي‌توان به حضور تعداد قابل توجهي از گونه‌هاي پرندگان شكاري از خانواده عقاب‌ها، لاشخورها و شاهين‌سانان اشاره نمود كه وجود آنها ارزش‌هاي اين منطقه را دو چندان نموده است. اين پرندگان از خزندگان و پستانداران كوچك منطقه تغذيه مي‌كنند. در دره‌هاي باشكوه و زيباي منطقه كه ميعادگاه بسياري از گردشگران نيز مي‌باشد، پرندگاني چون كبك و تيهو كه متاسفانه جمعيت آنها بدليل شكار غيرمجاز كاهش چشمگيري يافته است، روزگار مي‌گذرانند. فهرست گونه‌هاي پرنده اين منطقه كه هر يك از آنها در طي فعاليت‌هاي روزانه و شبانه خود از آشيان‌هاي اكولوژيك زيستگاه‌هاي منطقه بنحو مطلوبي استفاده مي‌كنند .

ج- خزندگان
خزندگان جانوران مفيدي هستند كه در تعادل اجزاي طبيعت نقش مهمي دارند و اغلب آنها با شكار حشرات و جانوران موذي نقش مؤثري را در حفظ تعادل اكوسيستم‌ها ايفاء مي‌كنند. خزندگان كه نخستين مهره‌داران اشغال‌كننده كره زمين محسوب مي‌گردند براي ادامه حيات خود فقط به غذايي برابر با ده درصد پستانداران هم‌وزن خود نياز دارند. اين موجودات قادرند در محيط‌هاي نامساعد و در همه اقليم‌ها (به غير از مناطق قطبي) زيست كنند.
خزندگان ايران در 5 راسته، 21 خانواده و 196 گونه زيست مي‌نمايند. اين جانوران نيز مانند ساير جانوران ايران به مناطق مختلفي از نظر منشا وابسته‌اند.
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هاي متعددي از خزندگان زندگي مي‌كنند كه متاسفانه تاكنون بررسي‌هاي جامع و كاملي در مورد آنها صورت نپذيرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسايي هرچه بيشتر و بهتر اين موجودات ارزنده و مؤثر، جايگاه ويژه‌اي براي آنها اختصاص داده شود.

اهميت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخوردار بودن از پوشش جنگلي بلوط و چشم اندازهاي زيبا در فصول مختلف و دره‌هاي شگرف و قرار گرفتن در بين حوزه استحفاظي سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان همواره مورد توجه بوده است. اين منطقه بدليل آب و هواي منحصر به فرد و تاثيري كه بر آب و هواي شهر ايلام دارد، از اهميت زيست محيطي بسزائي در استان ايلام برخوردار است.
اين منطقه بدليل شرايط طبيعي خود و برخورداري از تنوع زيستگاهي، تنوع گياهي و جانوري داراي ارزش‌هاي پژوهشي، آموزشي و تحقيقاتي زيادي در زمينه‌هاي مختلف است كه متاسفانه تاكنون مورد استفاده قرار نگرفته است. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از نظر تفريح و تفرج نيز داراي قابليت‌هاي فراواني است و در فصول بهار و تابستان در روزهاي تعطيل مورد استفاده علاقمندان طبيعت قرار مي گيرد. منطقه مذكور غير از تفرجگاه‌هاي طبيعي داراي مكان‌هاي باستاني فراواني است كه پاره‌اي از مسيرهاي اكوتوريسمي آن بشرح ذيل هستند:

تنگ هيوانان (ميان تنگ)
اين تنگه با وسعتي حدود 50 هكتار در داخل منطقه حفاظت شده واقع شده است كه بدليل بالا بودن سطح آب‌هاي زير زميني هميشه سر سبز است. اين ناحيه به لحاظ داشتن منابع آبي، چشم اندازهاي زيبا، پوشش گياهي مناسب، امكان دسترسي آسان و امنيت كافي و ….. از مهمترين تفرجگاه‌هاي منطقه است كه همواره مورد توجه علاقمندان به طبيعت است.

تنگ دالاب
اين تنگه در مسير جادة ايلام- اسلام آباد در فاصلة 25 كيلومتري شهر ايلام قرار گرفته و داراي جنگل‌هاي انبوه بنه، زالزالك و بلوط و چشمه طبيعي آب است.
تفريحگاه دالاب از وسعت قابل توجهي برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبيعي و تفريحي و شكارگاه‌هاي منطقه و ييلاقي بودن آن، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زيبايي‌هاي طبيعت قرار مي‌گيرد.

تنگ ارغوان
اين تنگه تقريباً در فاصله سه كيلومتري شهر ايلام در كنار تونل جديد آزادي واقع شده است. وجود جنگل‌هاي انبوه بلوط در دو سمت جاده و تيغه‌هاي سنگي و زيباي كوهستان و گردشگاه‌هاي مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و تركيب رنگ‌ها در نظام طبيعي و مراتع پرپشت و گونه‌هاي نادر گياهي مانند گون، طويلك، قارچ و استفاده از گياهان معطر در محدودة اين تنگه و ارتفاعات ييلاقي آن در مسير گردكانه و سورگه صنعت زنبورداري را در تهيه عسل ناب ايلامي رونق بخشيده است.

غار چهل ستون
اين غار در شرق منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در دامنه كوه قلارنگ واقع شده است كه بدليل داشتن منابع آبي داخل غار، وجود حيات وحش، قنديل، طول زياد و … از ارزش گردشگري زيادي برخوردار است.

غار آبدالان
اين غار در ارتفاعات كوه مانشت واقع شده كه با توجه به گذشت زمان، نوع سنگ و خاك منطقه و فرسايش دسترسي به داخل غار بدون وسيله و امكانات تقريبا غير ممكن است.

صخره‌ها
از جمله صخره‌هاي مهم و با اهميت منطقه كه داراي ارزش اكوتوريستي هستند، مي‌توان به صخره‌هاي شش كلان واقع در غرب منطقه حفاظت شده و 25 كيلومتري جاده ايلام – كرمانشاه اشاره كرد.

كلني لاله سرنگون
لاله سرنگون در منطقه حفاظت شده از اوايل ارديبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه در دو زيستگاه تنگ دالاب و پادامنه كوه مانشت و ارتفاعات كوه شلم رشد مي‌كند كه مناظري بديع در منطقه ايجاد مي‌نمايد.
همچنين آثار تاريخي- فرهنگي داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ همانند تپه چالاب ويلنگ، پناهگاه سنگ قوچعلي، مجموعه نانوايي قديم ويلنگ، محوطه جنگلباني ويلنگ و قلعه اسماعيل خان را مي‌توان نام برد.
اين منطقه به لحاظ برخورداري از تنوع اقليمي، پوشش گياهي مناسب و ريزش‌هاي جوي نسبتاً خوب و… داراي زيستگاه‌هاي متفاوتي است، بطوري كه هم اكنون اين منطقه مامن تعداد زيادي از گونه‌هاي مختلف جانوري است كه اهميت منطقه را از نظر حفاظتي نشان مي‌دهد.

آثار تاريخي- فرهنگي
تپه چالاب ويلنگ
اين اثر در انتهاي دامنه جنوبي گچان واقع شده است و در تمامي سطح تپه و دامنه هاي اطراف آن انواعي از سفالينه هاي مختلف وجود دارد. وجود جوش كوره و سفالهايي كه بر اثر تابش نور و حرارت زياد از شكل افتاده اند نشان دهنده توليد سفال در طيف وسيع در اين محل مي باشد.
مساحت محدوده باستاني 10 هكتار و قدمت اثر مربوط به پيش از تاريخ (عصر حجر و فلزات).
– راه دسترسي: اين اثر در 5 كيلومتري جاده قديم ايلام- شيروان واقع است.

پناهگاه سنگ قوچعلي
اين اثر در شمال شهر ايلام و شمال غرب مجموعه فرهنگي تنگه ارغوان و ابتداي جاده ايلام به -سرابله و صخره هاي كوه انارو در پائين نماي شرقي صخره پناهگاه سنگي قرار دارد و عمق آن در حدود 4 متر و طول آن بيش از 10 متر است. در حاشيه دامنه و سطح اين اثر انواعي از تيغه هاي سنگي قطعات استخوان- زغال و خاكستر و تعداد محدودي سفال مشاهده مي شود.
مساحت محدوده باستاني حدود 2000 متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره هاي پيش از تاريخ (عصر حجر و فلزات) است.
راه دسترسي : جاده ايلام – سرابله (قبل از تونل آزادي).

قلعه اسماعيل خان
اين بنا كه ناشناخته مانده مربوط به اسماعيل خان پدر اسد خان (فتحعلي شاه) پدر حيدر قلي خان پدر حسين قلي خان ابوقداره است. اين اثر در شمال شهر ايلام بر روي كوهي به همين نام مشهور است كه داراي قلعه اي بر روي قله بوده كه تمام منطقه بويژه دشت ايلام و چوار از اين محل به خوبي قابل مشاهده است. حصار آن بسيار عظيم و در نزديكي چشمه انبار آب واقع گرديده است. اين اثر مربوط به دوره و حكومت فرقه اسماعيليه در منطقه مي باشد و محدوده اثر حدود 100 هكتار است.

راه دسترسي: دانشگاه ايلام – راه خاكي سايت مخابراتي.

مشكلات، فعاليت‌هاي مؤثر و عوامل تهديد كننده
1- جاده‌سازي: يكي از عوامل تهديد كننده منطقه فعاليت‌هاي جاده سازي مي‌باشد كه زيستگاه‌هاي با ارزش را از هم جدا و بصورت جزيره‌اي در آورده است كه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
– جاده اصلي ايلام به كرمانشاه كه در مسير خود در غرب منطقه از شهرها و روستاهاي چوار، گله جار، سراب ايوان و ايوان مي‌گذرد.
– جاده جديد الاحداث ايلام به كرمانشاه كه از وسط منطقه و مناطق مسكوني سراب كارزان، سرابله، شباب و …. مي‌گذرد.
– جاده قديم ايلام به شيروان چرداول كه از گردنه قلندر مي‌گذرد.
– جاده شوسه ايلام به ميش‌خاص موسوم به گردكانه
– جاده سايت گچان
– جاده سايت مخابراتي معروف به قلعه اسماعيل‌خان
– جاده سراب كارزان به چهار مله كه از ارتفاعات بانكول مي‌گذرد.
– جاده قديم ايلام به شيروان
2- وجود خطوط انتقال نيرو انرژي مانند خط انتقال آب به پالايشگاه گاز ايلام.
3- شكار و صيد غير مجاز: متاسفانه بدليل وجود اسلحه فراوان در دست مردم، علي‌رغم كنترل و پايش حفاظت محيط زيست استان، شكار و صيد بي‌رويه همچنان به عنوان عامل اصلي كاهش جمعيت حيات وحش منطقه شناخته مي‌شود.
4- عدم تعادل دام و مرتع: مراتع واقع در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بوسيله دام هاي طوايف اركوازي، خزل و دهبالائي مورد تعليف قرار مي‌گيرد. نكته مهم در اينجا است كه تعداد اين دام‌ها حدود سه الي چهار برابر ظرفيت قابل تحمل مراتع است و در نتيجه در بسياري از مناطق فشار چراي دام بسياري از عرصه هاي با ارزش را تخريب نموده است.
5- حضور عشاير با دام بيش از ظرفيت بويژه در فصل بهاي مصادف با زادآوري كل و بز.
6- تبديل اراضي به كشت ديم و اجراي طرحهاي طوبي: با توجه به محصور شدن منطقه توسط مراكز تجمع انساني سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان و نيازهاي روز افزون اين جوامع به مسكن، غذا، تفرج و … تبديل اراضي ملي به زمين‌هاي كشاورزي، باغات و غيره در مناطقي به چشم مي‌خورد كه با پيگري‌هاي ادارات ذيربط از قبيل محيط زيست درصد اين تصرفات تا حدودي كم شده است، اما به نظر مي‌رسد در آينده با رشد جمعيت و افزايش نيازهاي روزمره آن كنترل و احاطه دولت بر اين مناطق با مشكل روبرو شود كه نياز به برنامه‌ريزي و تمهيدات بيشتر دارد.
7- از ديگر عوامل تهديد كننده منطقه مي‌توان خشكسالي‌هاي چند سال اخير به علاوه قطع درختان و استفاده از چوب آنها براي سوخت عشاير، بوته‌كني و خطوط انتقال نيرو را نام برد.
8- قرار گرفتن در ميان مثلث سه شهر ايوان، سرابله و ايلام و تردد واستفاده تفرجي بدون برنامه از منطقه توسط ساكنان شهرهاي مذكور و روستاهاي اطراف.
9- بيماري لورانتوس: گياهي نيمه انگلي با نام محلي مخور است كه در بيان عاميانه واژه سرطان درخت نام گرفته است. بصورت وسيعي در مناطق جنگلي استان بخصوص منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از جمله زيستگاههاي بانكول، ميان تنگ هيوانان، دامنه شمالي مانشت و قلارنگ و در سطح كمتري در ساير زيستگاههاي منطقه رشد نموده و گونه هاي جنگلي آن از جمله بلوط را در معرض تهديدي جدي قرار داده است بطوريكه بر روي بعضي از درختان بلوط تا 17 پايه لورانتوس مشاهده گرديده است.
پيشنهادات
1- ساماندهي و اجراي طرح تعادل دام و مرتع با هماهنگي و مساعدت اداره منابع طبيعي.
2- اجراي طرح جامع مديريت منطقه.
3- فعال نمودن دايمي يك پاسگاه محيط باني در حوزه شهرستان ايوان در ضلع غربي منطقه و يك پاسگاه در شمال منطقه در حوز

منطقه حفاظت شده هراز در موقعيت جغرافيايي N3609 E5215 در استان مازندران واقع است. اين منطقه با مساحت 15481 هكتار از سال 1380 تحت حفاظت قرار گرفت. منطقه اي است كوهستاني با دره هاي عميق و پر آب در استان مازندران كه رود هراز آن را به دو نيمه شرقي و غربي تقسيم مي كند.

داراي اقليم هاي مديترانه اي معتدل و نيمه مرطوب سرد است. پوشش گياهي هراز شامل جنگل هاي كم نظير هيركاني و مرتع ييلاقي است. از گونه هاي مهم جانوري منطقه مي توان مرال، شوكا، تشي،گراز، پلنگ، خرس قهوه اي ،گرگ، بز و پازن، ،روباه معمولي،سياه گوش، شغال، كبك، كبك دري، قرقاول، عقاب ماهي گير را نام برد.

در حالي كه رودخانه «هراز» بر اساس مصوبه شماره يك شوراي عالي محيط زيست در سال 46 به عنوان رودخانه حفاظت‌شده ثبت شده است بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد طي 10 سال گذشته 17 كارگاه پرورش ماهي در حريم كيفي اين رودخانه احداث شده به شكلي كه حدود 90 درصد آب اين رودخانه در بخش‌هاي مختلف وارد اين كارگاه‌ها شده و بدون تصفيه، پساب آن وارد اين رودخانه مي‌شود.

 

تاريخ تاسيس منطقه از ابتدا تاكنون : از سال 1380
موقعيت عمومي منطقه : در مسير جاده ارتباطي آمل – تهران ( جاده هراز )
وسعت منطقه : 15481 هكتار
ويژگي و سيماي عمومي منطقه( شامل وضعيت توپوگرافي , چشم انداز, پو شش گياهي وگونه هاي شاخص گياهي , وضعيت عمومي حيات وحش و گونه هاي شاخص و كريدورها )
بصورت اراضي جنگلي جلگه اي و ميان بند ، دامنه هاي جنگلي كم ارتفاع
جاذبه هاي اكوتوريستي : اراضي جنگلي جلگه اي و در مسير جاده ارتباطي و چشم انداز جالب توجه
وضعيت عمومي اقتصادي اجتماعي : جوامع محلي و سكونت گاههاي روستائي و معيشت دامداري كشاورزي
تعارضات مهم منطقه : تجاوز به عرصه و تخريب اراضي منابع ملي ، قاچاق چوب ،
تجهيزات و امكانات : تجهيزات و امكانات حفاظتي مستقل از نظر ساختار تشكيلاتي ( نيروي انساني و تجهيزات انفرادي و خودرو)براي آن در نظر گرفته نشده.

منطقه حفاظت شده شراء درفاصله حدود 45 كيلومتري شرق همدان و در محدوده جغرافيايي E4855 طول شرقي و N3442 عرض شمالي ، واقع گرديده است.
حدود اربعه منطقه:
شمالاً : از محل تلاقي جاده آسفالته سياه كمر و جاده شوسه آب هندو به بركت آباد در جهت شرق در امتداد جاده شوسه تا روستاي قوزليجه.
غرباً: از محل تلاقي جاده جيپ رو كريم آباد – قشلاق احمد ويس به سمت شمال در امتداد همين جاده تا روستاي نشر و از آنجا در امتداد جاده آسفالته به سمت شمال غرب تا تقاطع جاده آسفالته سياه كمر وجاده شوسه آب هندو- بركت آباد.
جنوباً: از جاده آسفالته منتهي به خردمند در امتداد جاده آسفالته تا محل تلاقي با جاده جيپ رو ابتداي روستاي كريم آباد به قشلاق احمدويس.
شرقاً: از روستاي قوزليجه در ادامه مسير جاده جيپ رو در جهت جنوب تا روستاي مسلم آباد و از آنجا در امتداد جاده آسفالته تا روستاي خردمند.

وسعت منطقه: وسعت بالغ بر 10700 هكتار مي باشد.

ويژگي و سيماي عمومي منطقه ( شامل وضعيت توپو گرافي، چشم انداز، پوشش گياه و گونه هاي شاخص گياهي، وضعيت عمومي حيات وحش و گونه هاي شاخص و كريدورها)
منطقه حفاظت شده شراء با سيماي كوهستاني وتپه ماهوري ، به لحاظ طبيعت بكر ،پوشش گياهي مناسب و سيماي طبيعي آن از ايستگاههاي اصلي قوچ و ميش ارمني استان همدان محسوب مي¬گردد. بخش كوهستاني منطقه از دو قله اصلي و مجزا از يكديگر به نام هاي قافلانته وقزل تشكيل شده است. قله قافلانته با ارتفاع تقريبي 2559 متر از سطح دريا بلندترين بخش اين منطقه را تشكيل مي دهد. راههاي دسترسي منطقه حفاظت شده شراء در مجموع شامل جاده¬هاي اصلي آسفالت و نيز راههاي فرعي شوسه است. براي ورود به اين منطقه بعد از گذر از 25 كيلومتري جاده اصلي همدان – ملاير بايستي از مسير روستاي سياه كمر به سمت روستاي آب هندو حركت نمود. جهت رسيدن به قسمت هاي شمالي منطقه نيز از تپه فرعي روستاي آب هندو به سمت روستاهاي مولوجه و قوزليجه حركت نمود. راه ديگر ارتباط با منطقه مسير روستاهاي نشر و مسلم و آباد مي¬باشد.

در پيرامون منطقه روستاهاي قوزليجه،آب هندو،حيران،مسلم آباد، نشر،بركت آباد، تاهون آباد وخردمند واقع شده است. از ديگر تعارضات منطقه عشاير مستقر در قسمتهايي از منطقه مي باشد كه با كنترل و ارشاد وهمچنين جلوگيري از اسكان آنها در مناطق حساس اين تعارضات تا حدودي كاهش يافته است. از نظر تقسيم بندي اقليمي اين حوزه در منطقه اقليمي نيمه خشك سرد قرار گرفته و متوسط بارندگي ساليانه آن بين 350 تا 450 ميلي ليتر در سال مي باشد و به طور متوسط، حجم بارش سالانه حدود 85/9 ميليون متر مكعب برآورد مي گردد. ميانگين درجه حرارت ساليانه آن 14 درجه سانتي گراد مي¬باشد. براساس گلبادهاي ترسيم شده، چيرگي باد در منطقه ، جهت غربي مي باشد وبه تفكيك فصول در طي سال گاه دچار تغييرات كوتاه مدت مي شود. با توجه به بررسي منابع موجود و بازديدهاي بعمل آمده در محدوده، تعداد 172 گونه گياهي متعلق به 37 خانواده در تيپ هاي اراضي دشت هاي آبرفتي دامنه اي، فلات¬ها، آبرفت¬ها و واريزه¬هاي بادبزني شكل و آبرفت¬هاي بادبزني شناسايي شده است. در مجموع خارشتر ، شيرين بيان ، خارزره، درمنه ، جارو هند، ورك ،بومادران ، تلخه ،گون ، شير تيزك، ختمي ، شقايق ، علف گوسفند ،گل گندم ،گوش بره ، كلاه مير حسن، گل چايي، جغجغه، ختمي، شيرتيزك، از عمده ترين گونه هاي گياهي منطقه مي¬باشد. در برخي از قسمت هاي منطقه نيز گونه هاي درختي دست كاشت مشاهده مي گردد كه مي¬توان به درختان گردو ،گيلاس ، زردآلو ، انگور ، سيب ،توت ،نارون ، زبان گنجشك ،بيد و سرو خمره¬اي اشاره كرد.

اطلاعات جمع آوري شده در خصوص فون جانوري منطقه مورد نظر نيز بيانگر اين است كه پرندگان اين زيستگاه چهره غالب جانوري منطقه را تشكيل مي¬دهند. گونه¬هاي كوهزي همچون عقاب طلايي و كبك معمولي فراوانترين پرندگان منطقه¬اند. دسته سبك بالان نيز در بين تمامي گونه ها متنوع¬ترين دسته شناسايي شده اند. فون پرندگان در منطقه متاثر از دو دسته گونه هاي بومي و مهاجر است. كبك، تيهو ، سنگ چشم خاكستري، سبز قبا، دم جنبانك ابلق، دليجه معمولي ، هما، سارگپه، كركس، قرقي، طرلان، شاهين، بحري، بالابان، لاچين ، حواصيل خاكستري، پرستومعمولي، سارو بلبل ازجمله پرندگان موجود در زيستگاه هاي منطقه مي¬باشند.
پستانداران منطقه نيز عمدتاً گونه¬هاي سازگار با مناطق سرد كوهستاني¬اند گرگ، كفتار ، قوچ و ميش شاخص ترين گونه هاي پستاندار منطقه¬اند . شغال، روباه، راسو، زرده پر، رودك، خرگوش ، خارپشت ايراني، تشي، حفار و انواع موش ها ازجمله ديگر پستانداران مهم اين منطقه به شمار مي¬روند. خزندگان اين زيستگاه نيز در دو گروه مارها و سوسمارها يا مارمولك ها قابل تقسيم¬اند، آگاماي قفقازي و گرزه مار پر جمعيت¬ترين خزندگان منطقه و مارهاي دشتي زي و آگاما و لاك پشت مهميزدار، شاخص¬ترين خزندگان منطقه به حساب مي¬آيند. و به علت نبود زيستگاههاي آبي قابل توجه از فون جانوري دوزيستان و ماهي ها در منطقه ديده نمي¬شود با اين حال گاهاً در آبگيرهاي فصلي و بركه¬هاي حاشيه روستاي مسلم آباد مي¬توان از دوزيستان گونه¬هاي وزغ معمولي و قورباغه تالابي را مشاهده نمود.

 

جاذبه هاي اكوتوريسمي

از جاذبه هاي منطقه مي توان به وحوش و بكر بودن منطقه اشاره نمود.

وضعيت عمومي اقتصادي اجتماعي

پيرامون منطقه 8 روستا به اسامي: بركت آباد، مولوجه،آب هندو، مسلم آباد، نشر،خردمند و كريم آباد قرار دارند كه مستقيماً اين منطقه را تحت تأثير قرار مي دهند. با مقايسه جداول سرشماري مركز آمار ايران ، روند رشد جمعيت در اين روستاها منفي است و اين درحاليست كه با توجه به قابليت توسعه در بخش كشاورزي و دامداري در منطقه به دليل عدم استفاده درست از منابع موجود ، مهاجرت جوانان به شهرها در اين رشد جمعيت تأثير به سزائي داشته است. از ميان ضوابط كيفي گوناگون جمعيت، سواد با توجه به تناسب با پيشرفت اجتماعي اقتصادي داراي اهميت مي باشد كه در اين مناطق با توجه به آمار بيش از 85 % جمعيت در گروه هاي سني بيش از 6 سال قرار گرفته اند كه قريب به 66% آن باسواد مي باشند. اين شاخص در گروه هاي سني مختلف متفاوت و هرچه به گروه هاي سني بالاتر مي رويم از ميزان آن كاسته مي شود. بيشترين ميزان با سوادي در جمعيت مردان و زنان به ترتيب 97 و 96 درصد مي باشد كه مربوط به گروه سني نوجوانان (14-11) ساله مي باشد. به لحاظ امكانات رفاهي، بهداشتي، آموزشي و فرهنگي داراي امكانات مي باشند. به طور كلي ، پايه و اساس ساخت اجتماعي منطقه، دهقاني است و در برخي جاها ساخت اصلي، با توجه به بنيانهاي معيشتي غالب و رايج سيما و جهت يابي خاصي پيدا كرده است. در كل جامعه جمعيتي منطقه از نظر ساختار اجتماعي به سه گروه دهقاني-شباني، دهقاني-كارگري و شباني تقسيم مي شود.

تعارضات مهم منطقه

انسان همواره به عنوان اصلي ترين عامل تخريب منابع و محيط اطراف خود مي باشد. شخم نامناسب در جهت شيب در ارتفاعات و تپه ماهورها جهت كشت و كار بر روي زمين، چراي بي رويه دام در مراتع فقير منطقه حتي در زمستان كه به دو صورت سبب فرسايش مي گردد ( سخت شدن زمين از هر گونه پوشش و در نتيجه ايجاد رواناب)، سست شدن خاك شيب ها به علت رفت و آمد زياد دام و درنتيجه رانش خاك روئي به عمق دره ها و ايجاد فرسايش و بوته كني بوته هاي خشك جهت مصرف سوخت از عمده عوامل تخريب انساني در اين منطقه مي باشد. از ديگر تعارضات منطقه حضور و عدم رعايت تعادل دام و مرتع عشاير و نيز واحد دانه بندي و آسفالت پزي مسلم آباد و برخي واحدهاي مرغداري مي باشد.

تجهيزات و امكانات
پاسگاه محيط باني، تعداد 7 نفر نيروي فعال ، يك دستگاه خودروي پيكاب، موتور سيكلت

جزيره شيدوَر ، شدوار يا شِتوَر از نقاط ديدني استان هرمزگان در جنوب ايران است. شدور يكي از جزاير ايراني در خليج فارس است. اين جزيره غيرمسكوني از توابع شهرستان ابوموسي واقع در استان هرمزگان به شمار مي‌آيد. جزيره شِتوَر يا شيدوَر به وجود تعداد زيادي مار سمي سياهرنگ و كوچك معروف است كه معمولاً زير شن مخفي مي‌شوند. به اين جزيره “جزيره ماران” نيز گفته مي‌شود. شايد غير مسكوني بودن اين جزيره به دليل حضور اين مارها باشد. شتور در فاصله حدود يك‌ونيم كيلومتري جنوب خاوري جزيره لاوان قرار گرفته و از پناهگاه‌هاي مهم حيات وحش و منطقه طبيعي حفاظت شده‌است كه از سال ۱۳۶۶ تحت مديريت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفته‌است. اين جزيره از با ارزش‌ترين و مهم‌ترين پناهگاه‌هاي حيات وحش پرندگان، لاك‌پشت‌هاي دريايي، ماهي‌ها و دلفين‌ها در خليج فارس است و جزء مناطق حفاظت شده كشور مي‌باشد. بد نيست بدانيد جزيره شيدور را بهشت پرندگان نيز مي نامند.

اين مطلب را هم ببينيد :  بته نور سروستان

آكواريوم پروانه طلايى قشم در قسمت زيرزمين ساختمان سيمرغ در ضلع غربى ميدان امامقلى خان و در فضايى نزديك به 1000 متر مربع با 180 نوع آبزى كمياب جهان مي باشد. در اين آكواريوم آبزيانى از خانواده فرشته ماهيان شامل ماهى مجستيك يا فرشته ماهى، امپراطور، بلورينگ و چند نمونه ديگر به عنوان آبزيان فوق العاده كمياب از آبهاى درياى سرخ ديده مي‌شود.همچنين از آب‌هاى درياى كارائيب نيز مى‌توان شاه ميگو يا لابستر، مار ماهى و مارماهى گرگ و از خانواده جراحان ، ماهيان جراح دم بادبانى، ناسو يا لب ماتيكى و جراح دلقك را در اين آكواريوم مشاهده كرد. از خانواده دلقك ماهيان نيز دلقك پيك، تو مى تو، كلاركى درياى سرخ، دلقك آفريقايى و جراح دلقك را در آكوريوم پروانه طلايى قشم مي توان ديد. دم سل آزور و روباه ماهى نيز در كنار انواع آبزيان ديگر از جمله لاك پشت‌ها در اين مجموعه زيبا ديده مى‌شوند.

منطقه حفاظت شده هزار جريب در موقعيت جغرافيايي N3626 E5358 در استان مازندران واقع است. اين منطقه كه با مساحت 6195 در استانهاي مازندران و سمنان قرارا دارد به دليل داشتن جنگلهاي كم دست خورده هيركاني و همچنين ضرورت حمايت از گونه هاي با ارزش مرال،شوكا و بز و پازن از سال 1380 تحت حفاظت قرار گرفت.داراي اقليم نيمه مرطوب معتدل است .

منطقه اي كوهستاني با دره هاي پر آب پوشش هاي جنگلي نيمه انبوه و مراتع ييلاقي كه داراي مرز مشترك با پارك ملي پابند است .رودخانه ظالم رود در مرز شمالي اين منطقه جريان دارد.ديگر گونه هاي جانوري منطقه عبارتند از:پلنگ،خرس قهوه اي،گراز،روباه معمولي،شغال،تشي،گربه وحشي،سمور جنگلي،رودك،كبك، تيهو،توكا،دليجه و انواع سارگپه.

تاريخ تاسيس منطقه از ابتدا تاكنون : از سال 1380
موقعيت عمومي منطقه : در جنوب شهرستان بهشهر
وسعت منطقه : 6195 هكتار
ويژگي و سيماي عمومي منطقه( شامل وضعيت توپوگرافي , چشم انداز, پو شش گياهي وگونه هاي شاخص گياهي , وضعيت عمومي حيات وحش و گونه هاي شاخص و كريدورها )
بصورت اراضي جنگلي جلگه اي و ميان بند ، دامنه هاي جنگلي كم ارتفاع
جاذبه هاي اكوتوريستي : اراضي جنگلي جلگه اي و چشم انداز جالب توجه
وضعيت عمومي اقتصادي اجتماعي : جوامع محلي و سكونت گاههاي روستائي و معيشت دامداري كشاورزي
تعارضات مهم منطقه : تجاوز به عرصه و تخريب اراضي منابع ملي ، قاچاق چوب ،
تجهيزات و امكانات : تجهيزات و امكانات حفاظتي مستقل از نظر ساختار تشكيلاتي ( نيروي انساني و تجهيزات انفرادي و خودرو)براي آن در نظر گرفته نشده .

 

منطقه حفاظت‌ شده كوه هوا و تنگ خور در موقعيت جغرافيايي N2750 E5247 در استان فارس واقع است. منطقه حفاظت شده كوه هوا و تنگ خور در شمال غرب، شمال و شمال شرق بخش علامرودشت در جنوب استان فارس قرار دارد. اين منطقه حفاظت شده كوه هوا و كوه تنگ خور را شامل مي شود. اين دو كوه كه به ترتيب ميدان هاي گازي هما و شانول را در خود جاي داده اند در سال هاي اخير به علت فعاليت هاي اكتشاف، استخراج و بهره برداري از منابع گاز آسيب فراواني ديده اند و چهره بكر طبيعي آن دستخوش تغيير گرديده است.

امتداد كوه‌هاي زاگرس چين خورده به ناحيه علامرودشت امتداد يافته است و اين دشت را در ميان گرفته است. اين كوه ها از مجموعه تاقديس ها و ناوديس ها تشكيل شده است و حاصل چين خوردگي ناشي از حركت شبه قاره عربستان به سوي فلات ايران و انباشتگي رسوبات آهكي، ماسه سنگي و رسي است. كوه‌هاي علامرودشت مانند بيشتر ارتفاعات و چين خوردگي هاي زاگرس چين خورده (زاگرس خارجي) داراي روند شمال غرب- جنوب شرق است. مواد تشكيل دهنده اين كوه ها عمدتاً آهك، مارن، گچ و ماسه سنگ است.

كوه هاي شمال شرقي، شمالي و شمال غربي علامرودشت را كوه هاي«تنگ خور» و «هوا» (شمال شرق و شمال) و قسمت شرقي كوه «پازنان» (شمال غرب) تشكيل مي دهند. كوه تنگ خور(Tang-e-khur) با ارتفاع 1472 متر، از طرف غرب به كوه هوا و از طرف شمال شرقي به كوه مَز متصل است و شهرستان خنج را در شمال از بخش علامرودشت و دهستان فداغ در جنوب جدا مي سازد. آبادي هاي «خليلي»، «پشت پري»، «گود بُگُر»، «خشتي»، «گهلويه» و «ابوحنا» در دامنه جنوبي اين كوه قرار دارند. ميدان گازي «شانول» در اين كوه واقع است

 

.

كوه هوا (Hava) با ارتفاع 1610 متر در شمال روستاي وردوان واقع شده است. رودخانه علامرودشت از دامنه جنوبي اين كوه مي گذرد. روستاهاي «ابوحنا»، «پُرزي»، «بركه سفيد»، «وردوان»، «هرارسفيد» و «سَمَنتوج» در دامنه جنوبي و روستاهاي «محمله» و «زنگويه» در دامنه شمالي اين كوه واقع شده اند. اين كوه كه ميدان گازي «هُما» در آن واقع است، توسط جاده علامرودشت- خنج از كوه تنگ خور جدا مي شود.

كوه پازنان (Pazanan) با ارتفاع 1030 متر در شمال روستاي دارالميزان واقع شده است. اين كوه به صورت رشته باريكي به طول 37 و عرض 3 كيلومتر از شمال غربي به سوي جنوب شرقي كشيده شده و بخش محمله را از بخش علامرودشت و منطقه دارالميزان جدا مي كند.

موقعيت جغرافيايي

منطقه‌ حفاظت شده‌ رئيسي در موقعيت جغرافيايي N3552 E5835 در استان خراسان رضوي واقع است. منطقه‌ي حفاظت شده‌ي رئيسي با وسعتي حدود 50 هزار هكتار، در دشت نيشابور و در سمت شرق محور نيشابور-كاشمر، واقع شده است كه از شمال به كال‌شور، و از شرق به جاده‌ي شوسه‌ي روستاي همايي، در جنوب از روستاي همايي تا شاه‌بخش و از اين نقطه تا امتداد جاده‌ي صعب‌العبور تا درخت سنجد و در امتداد همان جاده به گل‌چشمه، آخور و ارغش تا قاسم آباد و از غرب به جاده‌ي روستاي قاسم‌آباد تا پل كال‌شور، محدود مي شود. از حدود 19 كيلومتري جنوب نيشابور، منطقه‌ي رئيسي، شروع مي‌شود.

ويژگي‌هاي اقليمي

اين محدوده، منطقه‌اي كويري با تركيبي از دشت، تپه‌ماهور و مسيل‌هاي پراكنده كه كال‌شور نيشابور به سبزوار، از شمال آن مي‌گذرد و اين عامل بر تنوع زيستي منطقه، افزوده است. پوشش گياهي منطقه داراي تنوع زياد بوده و در آن گياهاني چون ورك، درمنه، گل‌گندم، پيچك، كما و … را مشاهده مي‌نماييم. قسمت‌هايي از منطقه را جنگل‌هاي تاغ، پوشانده است.

 

حيات وحش

حيات وحش منطقه، شامل آهو، گرگ، روباه، كفتار، گربه‌ي وحشي، خرگوش، تشي (بزون غوره) و …، انواع خزندگان، نظير انواع مارها، مارمولك، لاك‌پشت و …، و انواع پرندگان بومي از قبيل شاهين، بالابان، عقاب، قرقي، شابوف، كبك، تيهو، كوك، باقرقره، هوبره و … مي‌باشد.